اسم این بخش شبیه یکی از درسای دوران دانشگاهمون هست ...
درسی که حداقل برای من توی دوران دانشگاه خیلی بار علمی نداشت و کمبود سرفصل های کاربردی واسه این درس توی دانشگاه خیلی محسوس بود ...
اما امیدوارم این بخش یکی از کاربردی ترین و گرانبهاترین بخشای این پاتوق باشه ... (بدون اغراق)
ازون جهت که خونه یا معماری که شرایط محیطی اون تنظیم نباشه، معماری ناقصی هست ...
این که ما از تکنولوژی، اقلیم، ایده های معماران گذشته، مصالح و یا هر چیز دیگه ای کمک میگیریم تا محیطی با شرایطی مطلوب داشته باشیم، نشون میده که چقدر این بخش مهمه ...
ما توی این بخش میتونیم به معرفی بهترین حالت استفاده از تکنولوژی و اقلیم، بهترین مصالح واسه اقلیم های متفاوت و بهترین ایده های معماران گذشته ایرانی و غیر ایرانی در سراسر دنیا برای بوجود آوردن معماری با شریط محیطی ایده آل بپردازیم ...

خیلی وقته پیش خودم فکر میکنم که چجوری میتونم به پایدارترین حالت برای داشتن شرایط مطبوع نور و حرارت و رطوبت داخل خونه یا فضاهای معماری که طراحی میکنم، برسم ...
ایده زیاد میاد توی ذهنم ...
میدونم که میشه از تک تک عناصر طبیعی برای بوجود آوردن شرایط مطلوب استفاده کرد ...
این بحث خیلی گسترده ایه ...
مثلا در مورد باد و هدایت باد به داخل ساختمان، با توجه به حساسیت امروزی مردم روی گرد و غبار و ...
خودم خیلی به این فکر میکردم که باد رو چه جوری میتونم بدون استفاده از تجهیزات مصنوعی به داخل خونه بیارم؟؟
این بحث وقتی پیچیده تر و سخت تر میشه که مردم، امروزه با فشار دادن کلید دستگاه خنک کننده یا چرخوندن درجه یه دستگاه گرم کننده، میتونند از طریق مصنوعی به شرایط دمایی و طوبتی مطلوب برسند ...
پس اولین سوالی که مطرح میشه اینه که، خب دیگه چه کاریه که بخوایم ذهنمونو در گیر همچین مسئله ای بکنیم ...
در صورتی که هممون میدونیم، هیچ موقع نمیتونیم با این دستگاهها به اون نهایت طبیعی بودن هوای آزاد برسیم ...
توی زمستون این مشکل بیشتر نمود پیدا میکنه، چون در و پنجره ها رو محکم میبندیم و بخاری ها و شومینه ها رو زیاد میکنیم ...
اکسیژن هوا به تدریج کم میشه، اگه به کشتنمون نده، حداقل اون شادابی بدنمون رو میگیره، انرژیمونو کم میکنه، روی مغز و قلب هم این کمبود اکسیژن و نبودن هوای طبیعی تاثیرات منفی زیادی میذاره ...
جدا از همه اینا، همه این دستگاه های از انرژی برق و گاز و ... استفاده میکنه که وقتی در وسعت جهانی بهش فکر میکنیم میبینیم که لحظه به لحظه داریم به نابودی این کره خاکی نزدیک تر میشیم ...
و چندین دلیل دیگه ...
همه اینا که توی ذهن مرور میشه، ناخودآگاه به این سوال هم میرسیم که نکنه این حرفامون، فرار از تکنولوژی باشه؟؟
جواب این سوال رو توی راهکاری که یکی از آشنایان برای رسیدن به هوای مطلوب و بادگیر هوشمند اتخاذ کرده بود، خواهیم دید ...
چند روز پیش با یکی از مهندسین مکانیک سر همین چیزا داشتیم بحث میکردیم که به نقل از یکی از مهندسان مکانیک آشناشون میگفت، بادگیر رو خیلی دقیق و امروزی ساختند، بعد ازون دریچه ها رو به یه سیستم هوشمند مجهز کردند، این سیستم گرد و غبار معلق در هوا و درجه حرارت هوای داخل و بیرون رو اندازه گیری میکنه و بنا به شرایط دریچه ها رو در حالت بسته، باز یا نیمه باز میذاره ...
این یکی از راههای استفاده از تکنولوژیه ...

من کلی روی این بخش حرف دارم، ولی بالاخره چون اینجا یه پاتوق هست، دوست دارم، توی این بخش هم مثل بخشای دیگه از نظرات دیگر دوستان استفاده کنم ...
پس شما دوستان گل پاتوق، نظرات و موارد مشابهتون رو بیارین ...

ما هر قت در مورد کنترل شرایط اقلیمی گفت وگو می کنیم به این نتیجه میرسیم که معمار گذشته  خیلی خوب این رو کنترل کرده و میایم بدون در نظر گرفتن شرایط الان اون رو عینا اجرا  میکنیم اطفاقی که تو محله صفاییه یزد افتاده امدن روی چند تا بنای مدرن بادگیر گذاشتن بعد چند وقتم اونو گل گرفتن و رفتن همون سراغ کولر ابی چون هوایی که از بیرون میاد گردو خاک داره بعضی وقتا سوسک وجونور هم از اونجا میاد ممکنه ادم غریبه هم از اون بالا بیاد!!!
اگه ما میخوایم از سنت معماری استفاده کنیم این سنت معماری باید به روز بشه اگر من میخوام بادگیر طراحی کنم باید جوری درست کنم که جلوی بروز این مشکلاتو بگیرم
ساختمان اداره داریی انگلستان ساخته مایکل هاپکینگز که امده بجای اینکه هوا رو از بیرون بیاره هوارو از داخل برده بیرون و توی تابستان محیط رو مجانن خنک میکنه این معمار خودشم گفته که من این ایده رو از بادگیر های خاور میانه گرفتم  اصلا هم از از ایده های مکانیکی استفاده نکرده

در گذشته کاربرد اقلیم در معماری بسیار چشم گیر بوده به صورتی که هر اقلیم در بحث معماری  از قبیل نما - نقشه َ مساحت - نوع مصالح - سیستم گرمایش و سرمایش سنتی - سیستم نورگیری طبیعی و... از اقالیم دیگر کاملاْ متمایز بوده ولی در عصر حاضر اهمیت و میزان تاثیر اقلیم در بحث معماری به دلیل رشد تکنولوژی بسیار کاهش یافته به عنوان نمونه در گذشته در مناطق کویری مثل یزد برای خنک کردن فضای خانه از  بادگیر و در بعضی دیگر از مناطق از خارخانه  و راهکار بعضی مناطق ساخت دیوارهای با عرض زیاد و حالت زیر زمین ساختن ساختمانها و یا مناطق دیگر ساختن حوض آب در روبروی کانال باد بوده ولی با رشد تکنولوژی در حال حاضر در تمام اقالیم  گوناگون به یکصورت کولر گازی یا برقی خانه ها خنک می شوند  در حال حاضر دیگر مصالح یزد وکرمان با مصالح بکار رفته در آذربایجان و شهر کرد یکی است  از نظر بعضی ها دیگه با رشد تکنولوژی بحث نوردهی و سازگاری ساختمون با اقلیم اهمیت خاصی ندارد من و الهام یک استادی داشتیم درس تمرینات معماری که باید یک ویلا طراحی میکردیم ما اصول طراحیمونو بر اساس شرایط محیط جلو میبردیم ولی استاد ما میگفت شما به اقلیم کار نداشته باشین الان دنیا دنیای تکنولوژیه و فضا های ویلا رو اون جوری که خودش دوست داشت تو کار ما میذاشت بیشتر به قشنگی فضا کار داشت  نشیمن و پذیرایی تو غرب بود که نور خوبی نداره  مهم نبود مهم این بود براش که قشنگ باشه وقتی بعضی اساتید تکنولوژی و کاربردشو اینجوری درک کردن دانشجو هایی که زیر دست این اساتید معماری رو درک میکنن وضعشون چیه
 درست مثل دو دیدگاه دو گروه تو معماری پایدار
یک گروه تکنولوژی رو قبول دارن یک گروه اکولوژی
گروهی که تکنولوژی رو قبول دارن دیدگاهشون اینه که دستیابی به توسعه و معماری پایدار در تمام زمینه ها امکان پذیره معتقدند که هر مشکلی یک راه حل تکنولوژیکی داره این نظریه کار طبیعت و انسان رو تو ساختمون کنار گذاشته و همه چیزو فقط به تکنولوژی واگذار کرده و به مشکلات در طراحی ساختمان به صورت سطحی نگاه میکنن
اما گروهی که معتقد به اکولوژین تکنولوژی رو نفی نمیکنند بلکه اونو جزئی از طبیعت میدونن که باید با طبیعت هماهنگ شه و همچنین معتقدند در برخورد با مشکلات باید به صورت اساسی و ریشه ای عمل کرد درست کاری که گذشتگان ما میکردن و واسه همونه که معماری گذشتمون پایداره و سلامت زندگی گذشتگانونم هم تو اون ساختمون های اقلیمی و محیطی بیشتر حفظ میشد
به نظر من وقتی تکنولوژی و اقلیم و محیط کنار هم قرار بگیرن معماری پایدار به مفهوم واقعی شکل میگیره 
طراحی پایدار یک شیوه طراحیه که اساس اون قوانینی است که از طبیعت منشا میگیره
                                                                         
                                                                    

      

طراحی پایدار تو عرصه معماری و شهر سازی یک سبک مثل دیکانستراکشن یا مدرنیسم نیست بلکه یک روش در تفکر طراحی است که اساسش هماهنگیه
این روش تفکر از قرن ها پیش بوده مثل اسکیمو ها که خونه هاشونو از بوم آورد ترین مصالح یعنی یخ و برف و به شکلی که بیشترین بهره وری حرارتی رو داشته باشه (نیم کره) برای غلبه بر اقلیم سخت قطب میساختند اما با هجوم تکنولوژی این شیوه ها از یاد رفته ساختمون هم مانند سایر عناصر موجود در طبیعت باید دیده بشه و دارای سه فرایند پیدایش .رشد و زوال باشه و به عنوان جزئی از طبیعت باید در چارچوب اون باشه
از مهمترین اصولی که باید تو طراحی یک ساختون توجه کنیم 1.اقلیم 2. هویت فرهنگی و منطقه ای 3.مصالح ساختمانی مناسب اون محیط 4.استفاده از تکنولوژی های جایگزین و سازگاره که هرکدوم جای حرف داره که الان من دیگه دستم خسته شد

مرسی از سمانه خانم و شیما خانم ...
خدا رو شکر که این بخش خیلی زود داره خودشو نشون میده ...
در تکیمل حرف شیما خانم، لازم میدونم که "خارخانه" که در تابستان و در اقلیم فوق العاده خشک و گرم سیستان و بلوچستان مورد استفاده قرار میگرفته، بنایی بوده که دیواره هاش با خارهای به هم فشرده و ستونهایی از چوب نخل خرما ساخته میشده، و روی سقف اون ظروفی از آب رو میذاشتند که به صورت تدریجی و مداوم آب رو از بالا روی این خارها میریخته، در نتیجه این خارها همیشه مرطوب میموندند، وزش کمترین باد و عمل تبخیر آب، هوا داخل این فضا رو خنک و رطوبتش رو به حد ایده آل میرسونده ...
فکر قرار گرفتن تو همچین فضایی، برای من خیلی پرهیجان و خواستنی تر از قرار گرفتن جلوی کولرهای آبی امروزی که از همین خارخانه ها الهام گرفتند، هست ...
البته بعضی مواقع با قراردادن خارها جلوی در ورودی اتاق، و بوجود آوردن سیستمی مشابه خارخانه ها، بقیه اتاق های خودشون رو هم خنک میکردند ...
شاید بتونیم بگیم که کولر های آبی رو ایرانیها ابداع کردند ...
خیلی گشتم دنبال یه عکس از خارخانه های عشایر سیستان و بلوچستان، اما نتونستم چیزی جز این پیدا کنم ...
با توجه به این که من خودمم هنوز خارخانه ها رو ندیدم، میتونم حدس بزنم که خارخانه ها میتونه یه چیزی شبیه به این عکس باشه ... البته این عکس به احتمال 90 در صد "لوگ" باشه، چون از برگ نخل استفاده شده، و چیزی مثل مشک یا ظرف آب بالای اون دیده نمیشه ...

تنظیم شرایط محیطیمنطقه آسایش : به منطقه ایی گفته می شود که انسان در آن احساس آرامش کند نه احساس گرما و نه احساس رطوبت و سرما کند- و دمای محیط آن بین 26 و 21 باشد. (دمای داخل بدن انسان 37 و بیرون بدن انسان 32)
بیرون بدن 38 ناراحت کننده و پائین 32 در بیرون بدن ناراحت کننده است.
* منطقه آسایش محدوده ای است که فرد در آن احساس آسایش می کند بر اساس دمای هوا و میزان رطوبت.
 تأثیر عوامل اقلیمی بر منطقه آسایش : تابش آفتاب و باد. همچنین رطوبت هوا در محدوده منطقه آسایش تأثیر می گذارد.
تابش آفتاب :
* در شرایطی که دمای هوا کمتر از 21 باشد تابش آفتاب باعث گسترش منطقه آسایش می شود. اما اگر دما بیش از این باشد مثلاً  c 29 بالا باشد چون هوا گرم است باعث کم شدن محدوده آسایش می شود.
 تأثیر رطوبت هوا در منطقه آسایش : رطوبت باعث کاهش دمای هوای خشک می شود. در رطوبت نسبتی 30% با دمای هوای c 32 آزاردهنده می شود. (هوای شرجی) اگر رطوبت 10% افزایش کند با همین دما قابل تحمل تر می شود.
 تأثیر باد بر منطقه آسایش :
(باد غربی در کشور ما در مناطق سرد نامرغوب می باشد.)
(باد غربی در کشور ما در مناطق مرطوب نامرغوب می باشد.)
(باد غربی در کشور ما در گرم با رطوبت بالا تقریباً مرغوب است.)
 آفتاب صبح یعنی تا ساعت 10 چون گرم نیست بهتر است به آشپزخانه که وسایل گرم  کننده دارد تابیده شود . اتاق خواب چون بیشتر وقت در آن سپری می کنیم در قسمت جنوب استفاده شود.
* زاویه تابش خورشید در هر ساعت 15 می باشد. چون شبانه روز 24 ساعت است و خورشید 360 درجه حرکت می کند.
1.      معتدل و مرطوب                  شمال
2.      سرد و کوهستانی                کردستان
3.      گرم و مرطوب                     جنوب- دزفول-خوزستان
4.      گرم و خشک                        یزد- کاشان

چند وقتی میشه که در مورد بحث آسایش و تهویه هوا با چند تا از مهندسین مکانیک و معماری و تاسیسات بحث میکنم ...
یکی دیگه از صحبت ها رو میخوام نقل کنم:
یکی از دوستان میگفت، دمای زیر زمین، بهترین اعتدال دهنده به هواست ...
واسه همین معمولا تو خونه های یزد، فضایی رو به اسم سرداب توی زیر زمین میساختند، معمولا توی سرداب حوض آب هم بوده و دریچه ای زیر بادگیر هم داشته تا تهویه هوا، بهتر صورت بگیره ...
همین اتفاق منو به این فکر انداخت که چرا از تهویه این چنینی برای کسایی که استخر تو زیرزمین خونشون دارند استفاده نمیکنیم؟؟
حتی میشه این هوا رو بعد از عبور از روی آب و مطبوع و مطلوب شدن به همکف و بقیه ساختمان هم هدایت کنیم ...
همونجوری که ستاره خانم در نوشتشون گفتند، بالا بردن رطوبت میتونه دمای هوا رو کاهش بده ... این یه بحثه (که خیلی جای حرف داره)
البته این دوستمون میگفت پا رو باید فراتر بذاریم ... میگفت اگه دو تا چاه 4-5 متری رو با فاصله توی زیر زمین بکنیم، و اونا رو از پایین به هم متصل کنیم، و هوا رو به هر طریقی (بادگیر، فن یا ...) از یه دهنه چاه بدیم داخل و از دهنه دیگه خارج کنیم، خیلی راحت میتونیم یه هوای تصفیه شده، با درصد رطوبت بالا تر و البته خنک تر بدست بیاریم ...
اینا همه بعنوان ایده های اولیه هست ...
ما میتونیم ازین ایده ها الهام بگیریم، و یه اتفاق نویی رو در زمینه تنظیم شرایط محیطی و معماری پایدار داشته باشیم ...
همه دنیا معماری پایدار رو شروع کردند، ما حداقل باید، به معماری پایدار فکر کردن رو شروع کنیم ... که انشالله به زودی شروعش رو خیلی بارز و مشخص توی همه خونه های ایرانی ببینیم ...

سیستم های گرمایش و سرمایش
• استفاده از کنترل مرکزی دما مجهز به حس گر)سنسور(دمای هوای خارج.
• نصب شیرهای دماپایی (ترموستاتیک) بر روی رادیاتورهاجهت تنظیم دستی.
• نصب دیگهای آب گرم با بازده بالا
• نصب دمپرخودکار برای تنظیم دقیق نسبت سوخت به هوا مشعل ها
• بهبود بازده دیگ های آب گرم به وسیله تنظیم دقیق نسبت سوخت به هوا
• عایق کاری بدنه دیگ های آب گرم
• آب بندی نشتی های موجود در دریچه های ورودی محفظه احتراق.عایقکاری لوله های آب گرم سیستم های گرمایش و آب گرم مصرفی در طول مسیر توزیع
• عایق کاری لوله های توزیع بخار
• عایق کاری خطوط برگشت بخار چگالیده شده ( بخار کندانس)
• استفاده از پمپ های با بازده و ضریب قدرت بالا
• نصب کنترل کننده های تنظیم خودکار در طول شب و یا ساعاتی که از ساختمان استفاده نمیشود
• استفاده از انرژی (آنتالپی)هوای برگشتی برای فضاهای غیر حساس
استفاده از چیلرهای جذبی به جای چیلرهای تراکمی در تناژهای بالا
• استفاده از کندانسور آبی جهت پیش گرمایش آب گرمی مصرفی
• کاهش گرمایش در مکان هایی که بیش از حد گرم شده اند و اجتناب از بازکردن پنجره ها بمنظور کاهش دما
• استفاده از سیستم های جداگانه گرمایش و شبکه انتقال و لوله کشی و کنترل ترموستاتیک مرکزی در دو جهت شرقی و غربی ساختمان
• کنترل و بررسی مستمر تجهیزات موتور خانه مانند پمپ ها، شیرهاو.....
• استفاده از سیستم های بازیافت حرارت جهت پیش گرمایش هوای احتراق
• تهیه و اجرای برنامۀ منظم تعمیر و نگهداری تأسیسات و تجهیزات سرمایش و گرمایش
· عایقکاری کانال های توزیع هوا که درتماس باهوای خارج 

توی عکس زیر روش پایین آوردن دمای داخل ساختمان در مناطق گرم و خشک، با کمک حفره هایی داخل زمین ...



همونطور که توی عکس میبینیم، تابش مستقیم آفتاب روی جداره حفره ای که مانند دودکش در ساختمان هست، باعث میشه که مکش بیشتری صورت بگیره، در نتیجه هوای از حفره ای که داخل زمین هست، به داخل بنا نفوز میکنه، این حفره با توجه به رطوبت و خنک بودن نسبی زیر زمین جریان هوای گرم بیرون رو در طی یک مسیر با افزودن رطوبت و کاهش درجه حرارت، مطلوب تر و مطبوع تر میکنه ... طی این فرایند طبیعی به راحتی دمای هوای 35 درجه بیرون ساختمان به 15 درجه رسیده ...

عوامل موثر ساختمانی در تهویه
موقعیت پنجره ها در پلن :
ترین  وزد به  دنه ب  با توجه به توضیحات داده شده شاید این گونه به نظر برسد که با قرار دادن دو پنجره روبه روی هم زمانی که باد عمود بر ب
تر  د به  ر باش  د نظ  ا م  حالت تهویه ایجاد خواهد شد اما آزمایش نشان داده است که این مطلب صحت ندارد به خصوص اگر تهویه در تمام نقاط فض
است دو پنجره در دو بدنه مجاور قرار گرفته باشند و باد عمود بر بدنه بوزد. در شکل های زیر این مطلب نمایش داده شده است.

اقلیم گرم و خشك (ساختمان در این اقلیم)

در رابطه با شرایط زمستانی این مناطق، فرم ساختمان می‌تواند در طول محور شرقی- غربی گسترش یابد. اما شرایط تابستانی حكم بر فشردگی ساختمان نموده و داشتن فرمی مكعب شكل را ضروری می‌نماید در هر صورت با بریدن قسمتی از این مكعب و پر نمودن حفره ایجاد شده با سایه (سایه دیوار، درخت، پیچك، چفته مو) و هوای خنك شده بوسیله تبخیر آب سطح چمن برگ درختان، حوض و فواره می‌توان اقلیم نسبتاً مطلوبی در ساختمان ایجاد نمود در اطراف این باغچه داخلی پلان ساختمان می‌تواند آزاد باشد بدین ترتیب پلان كلی ساختمان در این مناطق بطرف داخل معطوف می‌گردد. آنچه بدین ترتیب برای مناطق گرم و خشك پیشنهاد می‌گردد همان فرم زیبا و مشهور خانه‌های سنتی ایران است كه از دوران ماقبل تاریخ تاكنون نه تنها در مناطق داخلی ایران بلكه در نواحی خشك خاورمیانه نیز تكرار شده است. ساختمانهای حیاط دار قدیمی بهترین فرم و تركیب ممكن اجزاء یك ساختمان برای تعدیل اقلیم بشمار می‌روند. اطاقهای اینگونه منازل كه فقط به داخل حیاط باز می‌شوند در برابر سرمای زمستان باد و طوفان شن كه معمولاً در مناطق كویری در جریان است حفاظت می‌شوند. در زمستان اطاقهای رو به جنوب و در تابستان اطاقهای رو به شمال این مجموعه مورد استفاده قرار گرفته و بدین ترتیب محل زندگی نیز با اقلیم هماهنگ می‌گردد حیاطهای داخلی كه شامل درخت، حوض و سطوح سبز گیاهان هستند یكی از مؤثرترین عوامل ایجاد رطوبت در هوای خشك اینگونه مناطق به شمار می‌روند. در شب هوای سرد مجاور پشت بام بطرف پائین حركت كرده و در داخل حیاط و جسم دیوارها می‌ماند و به این ترتیب باعث افت حداكثر دمای هوای داخل حیاط در روز می‌شود در نتیجه در روز هنگامیكه دمای هوای خارجی و شدت تابش آفتاب به حداكثر می‌رسند هوای داخل ساختمان نسبتاً معتدل خواهد ماند. تهویه موردنیاز اقلیم گرم و خشك در مناطق گرم و خشك باید میزان تهویه طبیعی در روز را به حداقل ممكن رساند، چون در اثر ورود هوای گرم خارج بداخل، دمای هوا و سطوح داخلی نیز افزایش می‌یابد. به خصوص در طول روز كه سرعت باد زیاد و در نتیجه میزان تهویه طبیعی نیز زیاد است، تغییرات دمای هوای داخلی در سطحی نزدیك به دمای هوای خارج تغییر می‌نماید. از طرف دیگر ، چون رطوبت هوای اینگونه مناطق كم است. حتی با جریان هوایی با سرعت كم امكان سرد شدن بدن از طریق تبخیر عرق بدن وجود داشته و در نتیجه احتیاج به سرعت زیاد هوا برای خنك سازی از راه تبخیر لازم نمی‌باشد. سرعت هوا برای ایجاد چنین وضعیتی می‌تواند cm 15 در ثانیه باشد و این سرعتی است كه در نتیجه اختلاف دمای سطوح و همچنین در نتیجه نفوذ هوای خارج بداخل از طریق درز پنجره‌ها ، در هوای اطاق بوجود می‌آید و بدین ترتیب نیازی به باز بودن پنجره‌ها نخواهد بود. در عصر و شب ، بدلیل پایین بودن دمای هوای خارج نسبت به دمای هوا و سطوح داخلی تهویه طبیعی امكان سریع خنك شدن هوای داخلی را بوجود می‌آورد. نیاز به كوران در عصر و شب وجود دارد. وجود پنجره‌های باز شو را ضروری می‌سازد اما باید به این نكته توجه داشت كه راندمان تهویه به اندازه پنجره‌ها متناسب نیست. با هماهنگ ساختن محل ، شكل و نحوه باز شدن پنجره‌ها، می‌توان اندازه آنها را بقدری كوچك انتخاب نمود كه حرارت كسب شده از طریق آنها را به حداقل رسانده و در عین حال امكان تهویه بطور مفید را بوجود آورد. ضمناً باید به مشكل ورود گرد و غبار بداخل ساختمان نیز توجه داشت. در مناطقی كه همیشه طوفان شن و گرد و غبار وجود دارد ساختمانهایی كه بر روی پیلوتی قرار گرفته‌اند مقدار بسیار كمی از گرد و غبار و شن موجود در هوا را دریافت می‌نمایند ، چون معمولاً در ارتفاع بیش از m 10میزان شن وجود در هوا بشدت افت می‌نماید. چندی پیرامون اقلیم گرم و خشك دومین گروه بزرگ اقلیمی كشور است. محدوده جغرافیایی این پهنه اقلیمی عمدتاً در بخشهای مركزی كشور و به صورت نوار باریكی در جنوب غربی كشور (دامنه‌های جنوب غربی رشته‌ كوههای زاگرس) گسترش یافته است. تنوع عرض جغرافیایی و ارتفاع نقاط مختلف واقع در این پهنه اقلیمی بسیار زیاد است در این اقلیم در شمالی‌ترین و جنوبی‌ترین نقطه كشور شرایط آب و هوایی مشابهی ایجاد شده، به طور مثال (در گز) كه در شمالی‌ترین نقطه این پهنه اقلیمی قرار گرفته است (در عرض جغرافیایی º37 شمالی) با ارتفاع 500 متر از سطح دریا، پایین‌ترین (نی‌ریز) كه در جنوبی‌ترین محدوده این پهنه قرار گرفته (در عرض جغرافیایی º29 شمالی) با ارتفاع 2100 متر از سطح دریا، مرتفع ترین نقطه این گروه را تشكیل می‌دهند. شرایط آب و هوایی كلیه زیرگروههای اقلیمی این گروه در زمستان نسبتاً سرد و در تابستان نیمه گرم و خشك است. شرایط حرارتی هوا در فصل زمستان امكان بسیار زیادی را جهت استفاده از انرژی خورشیدی در گرمایش ساختمان بوجود می‌آورد و به همین دلیل تقریباً در كلیه زیرگروههای واقع در این پهنه اقلیمی درصد سالانه امكان بهره‌گیری از انرژی خورشیدی بالاتر از درصد نیازهای دیگر است. در این گروه بدلیل پایین بودن رطوبت نسبی هوا بخصوص در فصل گرم در كلیه زیرگروههای اقلیمی می‌توان با بهره‌گیری از عملكرد مصالح ساختمانی سنگین در بخشی از فصل گرم سال شرایط حرارتی فضاهای داخلی را كنترل نمود. اما شدت گرمای هوا در گرمترین ماههای سال درحدی است كه سرمایش مكانیكی را ضروری ‌می‌سازد. نوع سیستم مكانیكی مورد نیاز بدلیل بالا بودن رطوبت هوا و بدلیل گرمای شدید و هوا كولر گازی یا سیستم تهویه مطبوع و در سایر زیر گروههای این پهنه اقلیمی كولر آبی است.در هر صورت بهره‌گیری از انرژی خورشیدی ، كاهش اتلاف حرارت ساختمان و جلوگیری از تاثیر هوای گرم خارج و تابش شدید آفتاب بر ساختمان از اهداف عمده طراحی اقلیمی در این پهنه اقلیمی است.
طراحی در اقلیم گرم و خشک
شناخت عوامل اقلیمی
اقلیم تا آنجا که با آسایش انسان رابطه بر قرار می کند نتیجه عواملی همچونتابش آفتاب -
دمای هوا – رطوبت هوا – وزش باد و میزان بارندگی است .
الف ) تابش آفتاب
تابش اشعه خورشید به سطح زمین باعث ایجاد گرمای طبیعی می شود .
ب ) دمای هوا
میزان گرما و سرمای شطح زمین عامل اصلی تعیین کننده درجه حرارت هوای بالای آن است .
هوا عبور دهنده کلیه طیف های نور خورشید بوده و در اثر دریافت اشعه خورشید دمای آن به طور مستقیم افزوده نمی گردد اما لایه های هوا به وسیله تماس با سطح زمین که در اثر دریافت اشعه خورشید گرم شده اند ; گرم می شوند و سپس لایه های گرم شده هوا , گرمای خود را به وسیله جابجایی به لایه های دیگر منتقل میکنند . جریان هوا و باد نیز باعث تماس بیشتر توده های عظیم هوا با سطح زمین شده و بدین طریق باعث گرمی هوا می شود.
و عکس این مطلب در زمستان و شب رخ می دهد . بدین ترتیب که هوا در اثر تماس با سطح زمین گرمای خود را از دست می دهد و سرد می شود . در نتیجه میزان تغییرات روزانه و سالانه درجه حرارت هوا به تغییرات درجه حرارت سطح مورد تماس آن بستگی دارد .
با توجه به این که سطح دریا ها خیلی آهسته تر از سطح زمین تحت تآثیر آفتاب گرم می شوند لذا میانگین درجه حرارت هوای بالای خشکی ها در تابستان بالا تر و در زمستان پایین تر از میانگین درجه حرارت هوای بالای دریاهاست .
ارتفاع از سطح دریا نیز تعیین کننده درجه حرارت هوا می باشد و در یک عرض جغرافیایی مشخص , مناطقی که در ارتفاع بیشتری قرار دارند سرد تر از مناطق پایین تر هستند .
ج ) رطوبت هوا
منظور از رطوبت هوا مقدار آبی است که به شکل بخار در هوا وجود دارد, که این بخار از طریق تبخیر آب سطح اقیانوس هاو دریا ها و همچنین سطوح مرطوبی چون گیاهان وارد هوا می شود. هر چه هوا گرم تر باشد بخار آب بیشتری را در خود نگه می دارند . به عنوان مثال ظرفیت پذیرش بخار آب در هوایی که دمای آن ۱۸ درجه سیلسیوس است سه برابر هوایی است که دمای آن ۲ درجه سیلسیوس می باشد . همچنین با کم شدن ارتفاع تراکم بخار آب در هوا زیاد می شود 
دو اصل کلی برای طراحی اقلیمی در مناطق گرم و خشک
۱- جلو گیری از تاثیر هوای گرم در فضاهای داخلی مجموعه
الف. طراحی مناطق نیمه محافظت شده در خارج بنا
ب. استفاده از پوشش گیاهی برای خنک کردن محوطه
ج. استفاده از گیاهان در کنار دیوارهای خارجی ساختمان
د. استفاده از بام و دیوار دو جداره جهت تهویه در داخل پوسته ساختمان
ه. استفاده از پوسته‌های دو جداره جهت جابجایی حرارت
۲- محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب در مواقع گرم سال
الف. طراحی محوطه
ب. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
ج. شکل و جهت دادن به بدنة ساختمان به منظور کاهش اثر آفتاب تابستان
د. کاهش انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
ه. تأمین سایه برای دیوارهایی که رو به آفتاب تابستانی هستند.
ی. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
هنر معماری در کویر
در استان یزد آثار و بناهای بسیاری وجود دارد که نظر پژوهشگران به آنان معطوف می گردد. نظیر (مساجد ، مدارس ، آب انبارها ، و حسینیه ها ) ولی بناهای یخچالهای قدیمی ، غریب ترین عناصری معماری هستند که با ایجاد یخچالهای برقی تقریبا به بوته فراموشی سپرده شده اند . در وجود یخچالها که روزگاری در قلب تابستانهای داغ وسوزان ، خنکای آب گوارا را به درون خانه می کشاند ، رمز و رازی وجود دارد که حکایت از معجزه فروتنانه خشت خام و دستهای پرتوان معمار فرزانه ای می کند تا عشق خدمت به خلق را در شاهکار معماری کویر به عرصه ظهور برساند . در حال حاضر تعداد معدودی از این یخچالها باقی مانده است که در اینجا سعی شده تا به ویژگی معماری و عملکرد خاص آن در ناحیه کویری پرداخته شود .
از پیشینه تاریخی یخچالها تا دوره صفویه اطلاعاتی در دست نیست . تنها در سفرنامه دکتر جان فرایر در قرن یازدهم اشاره می کند که « در این زمان ذخیره ساختن یخ ؛رسمی متداول و دیرین سال شمرده می شود و امکان آن می رود که همراه با مغولان وارد ایران گردیده است . همچنین شاردن، دورنمایی از شهر کاشان را درسفرنامه خود به تصویر می کشد و یخچالهای این شهر را در بیرون از قلعه و برج وباروی شهر نشان داده است . و به معماری یخچالها در اصفهان اشاراتی کرده است .
استان یزد نیز با توجه به کویری بودنش از این معماری بی بهره نبوده است و هنوز درجای جای آن از جمله به شهرستان میبد و ابرکوه نیز می توان آثاراین شاهکار معماری را مشاهده کرد . ولی قبل از هر چیز شایان ذکر است که فن ساختمانی و شیوه معماری در ساختمانهای یخچالها به گونه ای است که دقت و نکته سنجی سازندگان و معماران این واحدها را به نکات عمده ومهمی چون عایق کاری بنا ، حفظ برودت مناسب جهت نگهداری یخ ، مصالح ساختمانی و چگونگی تهیه یخ پرداخته شود.
یخچالها بطور عمده از سه قسمت تشکیل شده اند ، دیوار طویل سایه انداز ، مخزن یخ و حوضچه های تولید یخ .
۱- دیوار سایه انداز بسیار طویل و بلند می باشد ارتفاع این دیوارها که گاهی تا ۱۰ متر می رسد در طول روز از تابش آفتاب بر روی آبهای منجمد شده در حوضچه ها جلوگیری می کند . گاه جهت استحکام بیشتر دیوار سایه انداز اقدام به احداث پشت بندهای بزرگ در قسمت جنوبی دیوار می کردند . دیوارهای سایه انداز در پایین دارای ضخامتی زیاد بوده و به تدریج در بخشهای فوقانی از قطر آنها کاسته میشود .
۲- حوضچه های تهیه یخ : گودال مستطیل شکل است که به موازات دیوار سایه انداز و در بخش شمالی آن حفرشده و طول آن اندکی کمتر از طول دیوار وعمق آن ۳۰ الی ۵۰ سانتیمتر و گاه بیشتر بوده است . این گودال محل تهیه نخ در شبهای سرد زمستان بود .
۳- مخزن یخ: این مخازن معمولا در پشت دیوار سایه انداز و در بخش جنوبی آن و در بعضی موارد بوسیله یک یا چند مدخل ورودی به بخش شمالی راه می یابد . انبار یخ نیز گودالهای عمیق و بزرگی هستند که در وسط مخزن یخ حفرشده اند .شکل این گودالها در یخچالهای گنبد دار بصورت دایره با شعاعی تا حدود ۴ متر و گاه بیشتر می باشد. دیوار این گودالها از سنگ یا آجر یا اندود کاهگل ساخته می شد .و پشت آن با مصالح عایقی چون خاکه زغال و یا مصالح دیگر پر می گردد .جهت دستیابی به کف این گودالها از پله های کوچکی که در دیوار آن تعبیه می شد استفاده می گردید همچنین چاهی در بیرون از یخچال حفر کرده و بوسیله مجاری باریکی که درکف گودالهای یخ تعبیه می نمودند تا آب حاصل از ذوب یخ را به این چاهها هدایت می کردند .
میبد یکی از نمونه های نادر شهرهای باستانی ایران به شمار میرود که راههای باستانی این دیار پیر را سواران مادی و پارسی ، اشکانی و ساسانی در نوردیده اند و در دوره های بعد نیز کاروانهایی که از چهار سوی ایران بیابانهای مرکزی را می بریدند و در این پایگاه امن از تشویش بیابان می آسودند یکی از این راههای باستانی شاهراه ری –کرمان می باشد که مجموعه کاروانی رباط که متشکل از کاروانسرا ،چاپارخانه ، آب انبار و یخچال می باشد.در قسمتی از راه باستانی قرار دارد . ساختمان عظیم خشت و گلی یخچال میبد روبروی کاروانسرا واقع گردیده و با ایجاد خیابان کشی از این مجموعه مجزا گردیده است . این یخچال روزگاری عطش مسافران کویر را سیراب می نموده است .
محوطه یخبند میبد حوض گلی کم عمقی به مساحت تقریبی ۸۰۰ متر مربع و به عمق تقریبی نیم متر است دیوارهای بلند سایه انداز به ضخامت ۲ متر و به بلندی ۸ متر است که به چند طاق نما و ستون تقسیم شده است طول دیوار جنوبی ۴۲ متر و دیوارهای شرقی و غربی هر یک ۲۰ متر می باشد، یک درگاه اصلی به پهنای ۲و۲۰ و بلندی ۲ متر درمیان دیوارجنوبی به مخزن و گنبد راه دارد و تقریبا تمام رفت و آمدها وانبار کردن و تخلیه یخ از این درگاه صورت می گرفته است درگاه دیگری به قرینه آن در سمت شمال گنبد تعبیه شده که نقش چندانی نداشته و غالبا آنرا می بسته اند .درگاه اصلی نیز فقط در هنگام رفت و آمد باز می کرده اند مخزن قیفی یخچال را در زمین رسی سختی کنده اند ، قطردهانه این مخزن ۱۳ متر و گودی آن ۶ متراست . ارتفاع گنبد حدود ۱۵ متر می باشد پهنای دیوار خشتی جدار گنبد از پایین به بالا به طراز ماهرانه ای کاهش می یابد به گونه ای که پهنای خشت درنوک گنبد از ۲و۴۰ متر به ۲۰ سانتیمترمی رسد .
شهرباستانی ابرکوه نیز که پیشینه آن را به کیکاووس دومین پادشاه کیانیان می رسانند ازمعماری کویری نیز بهره جسته و درجای جای این خطه هنر و معماری کویری نظاره گر هر رهگذر می باشد . یخچال بزرگ ابرکوه که به یخچال آقایی معروف است در سمت غربی جاده آسفالته دیده می شود این بنا با پلانی مدور و حجمی مخروطی شکل یادگاری از دوران قاجاریه در ورودی شهر واقع شده است. در بعضی از یخچالهای مناطق کویری مانند ابرکوه علاوه بر دیواراصلی ، دیوارهای دیگری به موازات دیواراصلی ساخته می گردید ، به همان میزان تعداد حوضچه های تولید یخ بیشتر می شد بخصوص اینکه مخزن یخ نسبت به یخچالهای مشابه از حجم و فضای بیشتری برخوردار می باشد . مصالح بکار رفته در بنا سنگ وخشت و چوب و آهک می باشد که ابتدا حدود ۵۰ سانتیمتر را با سنگ و ملات ماسه وآهک بنا کرده اند و مابقی را با خشت و گل ساخته اند در شرق بنا سه دیوار چینه ای با فاصله ای معین ایجاد شده است تنها راه ورود به به یخچال دریچه کوچکی در پایین است که پس از وارد کردن یخ به درون یخچال از همین دریچه مقداری گیاه خشکیده بنام « ییزر» و علوفه مخصوص دیگری روی یخها می ریختند و بلافاصله دریچه را مسدود می کردند تا تابستان باقی بماند این یخچال در سالهای اخیر مرمت گردیده و سطح بیرونی آن با آجر و اندود کاهگل بازسازی شده است .
بطورکلی در معماری کویر ، کمتر راه حلی است که منحصرا یه یک مساله تعلق داشته باشدمعمار یزدی همیشه بایک تیر چند نشان را می زند . این مفهوم اساس تولید ، نشانه نبوغ و استعداد سازندگان یزدی است که در دیگر عرصه های تولید نیز به ظهور می رسد .
در خاتمه می توان افزود که اصول حاکم بر طرح افکنی تمامی یخچالها یکسان است و یخ باید عایقبندی شده و خشک بماند ولی علیرغم وجود مصالح مقاوم ومتناسب ، شرایط اقلیمی ، توسعه صنعت مدرن یخ سازی از منزلت فرهنگی این بناها کاسته است و جا دارد که ضمن بازسازی یخچالها ، آنان را به کاربری شایسته تبدیل نماید تا این شاهکار معماری از یاد رفته بار دیگر در کویر بدرخشد.

عوامل
اقلیمی


یک امر
کلی که تقریبا در رابطه با کلیه ی ساختمارهای سنتی ایران صدق می کند، همگونی آنها
و محیط مسکونی با عوامل اقیلیمی است .


بافت شهری
، فرم بنا ،نوع مصالح درهر یک از این مناطق در تطبیق کامل با شرایط اقلیمی می
باشد.


عواملی که
بر شرایط اقلیمی یک منطقه تأثیر می گذارد:


[ol]

زاویه ی تابش خورشید

عرض جغرافیایی ( یعنی دوری یا نزدیکی
از خط استوا)

شدت جریان و جهت بادهای فصلی

وجود آب؛ رطوبت

وجود گیاه

ارتفاع از سطح دریا

ناهمواری های زمین

[/ol]

ما مناطق اقلیمی ایران را به دو گروه گرم و خشک و
سرد و کوهستانی تقسیم کرده و در اینجا ما مناطق گرم و خشک را بررسی می کنیم.


مناطق گرم و خشک به دو دسته تقسیم می شوند :


[ol]

کرانه ی شمالی خلیج فارس و دریای عمان

دشت های فلات

[/ol]

خورشید


کره ی زمین دارای محور دوران ثابتی است که نسبت به
خط عمود بر صفحه ی گردش زمین به دور خورشید 5/23 درجه انحراف دارد . از آنجائی که
این انحراف محور ، نقاط مختلفی از کره ی زمین را در فصول مختلف مقابل خورشید قرار
می دهد ، لذا حرارت و آب و هوای کره ی زمین در هر منطقه بنابر زاویه ی تابش خورشید
نسبت به زمین فرق می کند و این مطلب باعث ایجاد فصول مختلف در هر ناحیه از کره ی
زمین می شود.تصویر 1.1


به دلیل این انحراف زاویه ی تابش نسبت به زمین و
همچنین مکان طلوع و غروب آفتاب در فصول مختلف متفاوت است.تصویر 1.2


زاویه ی تابش : زاوی ه ای است که شعاع تابش خورشید
با تصویر آن بر روی سطح زمین می سازد ( از صفر تا نود درجه)


جهت تابش : زاویه ای است که تصویر شعاع تابش خورشید
بر روی زمین با خط شمال و جنوب می سازد . شمال صفر درجه و جنوب 180 درجه در نظر
گرفته می شود.


زاویه ی تابش آفتاب هنگام ظهر در ماههای مختلف سال
برای شهر تهران. جدول 1.1


زاویه ی تابش در زمستان کمتر و در تابستان بیشتر و
تقریبا به صورت عمودی است .


استفاده از تابش آفتاب در زمستان و جلوگیری از تابش
آن در تابستان توسط سایه بان بر روی پنجره ی جنوبی شکل1.3


مقدار انرژی خورشیدی روی سطوح مختلف ساختمان بر حسب
روز/ ft /BTU برای مدار 36 درجه نیمکره ی شمالی
.شکل 1.4


هر چه آفتاب عمودی تر بتابد مقدار انرژی کسب شده
بیشتر است.


جهت قرار گیری ساختمان نسبت به خورشیدشکل 1.5


بهترین طرز قرار گیر ی ساختمان در مقابل آفتاب حهت
شرقی _ غربی است ؛ یعنی طول ساختمان در این جهت و عرض بنا در جهت محور شمالی _
جنوبی باشد .


باد


اختلاف درجه حرارت و فشار هوا به علاوه دوران کره ی
زمین باعث جابه جائی هوا و در نتیجه باد می شود.


به دلیل این که باد با خود ابرهای باران زا وو باران
که لازمه ی حیات است را به ارمغان می آورد ، بدون وجود باد زندگی در روی کره ی
زمین برای بشر غیر ممکن است .


باد در سواحل دارای یک تناوب شبانه روزی است . شکل
1.6


جهت و شدت باد غالب باید در طداحی شهری در نظر گرفته
شود ؛ زیرا باد در انتقال صوت ، آلودگی هوا و بو مؤثر است. شکل 1.7


استفاده از باد در طراحی محوطه و ساختمان نیز باید
نقش تعیین کننده ای داشته باشد و باد باید به طور صحیح هدایت و کنترل شود . که این
کار با استفاده از گیاه ،  عوارض زمین و
ابنیه ی مجاور امکان پذیر است . شکل 1.8


در اقلیم گرم باید از بادهای خنک حداکثر استفاده
صورت گیرد . این کار با طراحی صحیح محوطه و فرم بنا امکان پذیر است. شکل 1.9


شهرک زواره


در ناحیه ی کویری و در حاشیه ی کویر است که تا حد
ریادی بر حسب موقعیت باد طراحی شده است ؛ کل شهر ، ساختمان ها ، بازشوها و
بادگیرها به سمت باد مطلوب و خنک و پشت به باد گرم و پر گرد و غبار می باشند ؛ در
نتیجه باد مطلوب به داخل شهر و ساختمان های آن کشیده شده و از خشکی و گرمای هوا و
از ورود بیش از حد گرد و غبار می کاهد.

آب، رطوبت و گیاه


 


به خاطر ظرفیت حرارتی بالای آب در سواحل کنار دریاها
و دریاچه ها ، اختلاف درجه حرارت شب و روز بسیار کمتر از مناطقی است که از این
سواحل دور هستند ؛ به دلیل این که آب می تواند باعث  اعتدال درجه حرارت در طی شبانه روز شود، در
داخل ساختمان نیزبه عنوان یک اقلیم کوچک 
آب می تواند نواسان دجه حرارت را کاهش دهد .در خانه های خورشیدی جدید از
بشکه های آب جهت کسب و ذخیره حرارت در طی روز و تأمین حرارت در هنگام شب استفاده
می شود.


یکی از دلایل عمده ی وجود حوض آب و درخت در حیاط اغلب
خانه های هاشیه ی کویری این است که به رطوبت هوا اضافه شود و فضای داخل بنا معتدل
شود.


 


درختان در معماری ؛ دو نوع هستند :


[ol]

درختان همیشه سبز

درختان برگ ریزان

[/ol]

وجود گیاهان باعث :


[ol]

افزایش رطوبت نسبی

با ایجاد سایه در تابستان از حرارت
زیاد آفتاب می کاهند

هدایت و کاستن از شدت باد

کاهش گرد و غبار

انتقال صوت و تصفیه ی هوا

تعدیل نوسانات حرارت و فراهم نمودن
شرایط مناسب زیستی  شکل 1.22

[/ol]

 


موقعیت جغرافیایی


یکی از عوامل مهم در شرایط اقلیمی هر محل، موقعیت آن
بر روی کره ی زمین است و یا به عبارت دیگر عرض جغرافیایی آن محل است.


ارتفاع از سطح دریا نیز تأثیر بسزایی  در شرایط اقلیمی دارد ؛ هر چه زمین از سطح دریا
ارتفاع بیشتری داشته باشد ، غلظت هوا کمتر و در نتیجه دمای محیط کمتر است .


 


در هر محل برای احداث ساختمان ، زمین از دو جهت می
تواند در طراحی مورد استفاده قرار گیرد :


[ol]

ناهمواری های سطح زمین شکل 1.23

عمق زمین شکل 1.24

[/ol]

 


 


 


 


بادگیر


در شهرهای مرکزی و جنوبی ایران ساخته شده ، که هر
کدام بر حسب ارتفاع و جهت باد مطلوب طراحی و اجرا شده اند.


در اقلیم گرم و مرطوب جنوب ؛ شهرهایی مانند بند عباس
، بندر لنگه، قشم و بوشهر


اقلیم گرم 
خشک و نواحی مرکزی؛ شهرهای مانند کرمان ، نائین ، یزد ، طبس ، کاشان ،
سمنان ، اصفهان و نواحی جنوبی شهر تهران


عملکرد بادگیر


باد مطلوب را گرفته و آن را به داخل اتاق های اصلی
ساختمان ، آب انبار و یا سرداب هدایت می کند . بعضی از بادگیرها از طریق جابه جائی
هوا convection داخل بنا را خنک می کنند و بعضی
هم از طریق جابه جایی هوا و هم از طریق تبخیر evaporation داخل بنا را خنک می کنند .شکل1.10


شهر یزد


به شهر بادگیرها معروف است


مسجد قدیمی اردکان و مسجد جامع فیروزآباد در استان
یزد ؛ دریچه ی بادگیر درست در بالای محراب قرار دارد ؛ در نتیجه باد مطلوب وارد
شده و باعث تهویه و خنکی می شود.بادگیر ها در این شهرمرتفع و 4 طرفه و 8 طرفه
هستند . اما در میبد در 50 کیلو متر ی غرب شهر یزد بادگیرها کوتاه و یک طرفه
اند.شکل 1.15 و 1.16


شکل 1.11و 1.12 بادگیر باغ دولت آباد شهر یزد

• از روش های تقویت عملکرد خنک سازی
  بادگیر و استفاده از برودت تبخیری است .

[ol]

ایجاد باغچه زیر بادگیر

قرار دادن حصیر ،سفال و یا بوته های
خار روی دهانه ی بادگیر

[/ol]

در شهر بم بادگیری وجود دارد که از ساختمان حدود 50
متر فاصله دارد و با یک کانال زیر زمینی مرتبط است و در بالای این کانال یک باغچه
قرار دارد


تفاوت بادگیرها در مناطق گرم و مرطوب و گرم و خشک


بادگیرهای جنوب فقط از طریق جابه جائی هوا ی داخل
ساختمان باعث کاهش دما می شوند ولی در مناطق گرم و خشک ، هم از طریق جابه جائی هوا
و هم از طریق تبخیر آب

• شهرهایی مانندگناباد در استان خراسا ن
  که باد مطلوب دارای گرد و غبار است ؛ فضای خاکریز در زیر بادگیر ایجاد می
  کنند
• یکی دیگر از خصوصیات بادگیر ، اثر دود
  کش آن است .
• بهترین نمونه ی بادگیر در جنوب کشور در
  بندر لنگه و بندر کنگ می باشد .

 


بادگیرهای حجیم چهار طرفه بخشی مهم از سیمای بندر
قدیمی لافت در جزیره ی قشم است .شکل 1.17


بادگیرهای حجیم چهار طرفه در بندر تاریخی کنگ در
ساحل خلیج فارس. شکل 1.18


بادگیرهای چهار طرفه یک خانه ی مسکونی قدیمی در شهر
میناب ، استان هرمزگان. شکل 1.19


چوب بست ها در بادگیر ها


اخلب بادگیر ها دارای چوب بست هایی هستند ، که دو طرف
دهانه بادگیر را به هم متصل می کنند و انتهای این چوب بست ها از بدنه بادگیر بیرون
می باشد . این چوب بست ها جهت افزایش استحکام و مقاومت بادگیر در مقابل فشار باد
است و به صورت کششی کار می کنند و نمی گذارند که پره های داخلی و بدنه باذگیر از
یکدیگر جدا شوند و علت این که انتهای این چوب بست ها را نمی برند این است که در
زمان تععمیر و مرمت بادگیر ، داربست ها را به این چوب بستها متصل می کنند .


بادگیر و آب انبار در جزیره ی کیش . شکل 1.20


 


شبستان وشوادان


همان زیر زمین یا سرداب است


به جز در کناره ی دریای خزر و سواحل خلیج فارس و
دریای عمان ، اغلب خانه های قدیمی کشور دارای زیر زمین بوده اند.


دارای اتاق هایی بودند که سقف آن حدود یک متر از سطح
دریا بالاتر بوده،برای تأ مین روشنایی و تهویه ی اتاق های شبستان از طریق پنجره
های بین حیاط و شبستان؛ ومابقی شبستان در زیر زمین قرار ذاشته است .


نمومه ی بسیار جالبی از این زیر زمین ها در
منطقه  گرم و نیمه مرطوب دزفول ، شوشتر و
روستاهای اطراف این دو شهر وجود دارد.شکل 1.27 و 1.28


بازار


بازار به عنوان شریان اصلی و مسیر عبور و مرور بوده
است ، مسیر بازار معمولا از دروازه ی اصلی شهر شروع شده و به مرکز شهر ختم می شود
، و گاهی هم ادامه بازار به دروازه دیگر شهر می رسد . (شهر هرات در دوره ی
تیموریان و صفویه )


بازارها اکثرا در مجاور ارگ حکومتی ، مسجد جامع و
میدان اصلی شهر قرار دارند و دارای ساختمان های جنبی بسیاری هستند مانند سرا
،تیمچه ، مسجد ، مدرسه ، آب انبار، حمام و ...


هیچ بنا یا مجموعه ای در ایران ، در طول دوره ی شهر
نشینی نتوانسته است این گوناگونی و فراهم آوردن فعالیت های مختلف شهری را در یک
مکان جمع کند . در واقع بازار نبض شهر است ، مکانی در ارتباط مستقیم با تمامی
ارگان های فرهنگی ،سیاسی و خدماتی شهر می باشد و تبلور کلیه ی فعالیت های شهری در
آن نمایش پیدا می کند .


شکل 7.1 ارگ حکومتی ، بازار و مسجد ؛بارزترین ابنیه
ی شهر تاریخی بم


شکل 8.2 بازار به عنوان شریان اصلی و مسیر عبور و
مرور در شهر شیراز


شکل 8.3 بازاراصفهان نقاط اصلی شهر را به هم مرتبط
می کند .


بازار در کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان


در این مناطق فراهم نمودن شرایط آسایش در بازار
مستلزم ممانعت از تابش آفتاب گرم و و سوزان و همچنین تسهیل جریان هوا در بازار است
؛ به همین دلیل بازارها در این مناطق دارای سایبانی مرتفع معمولا از جنس حصیر یا
پارچه و یا مانند بعضی از بازارهای قدیم بوشهر ، بندر لنگه و خرمشهر از سایه بان
های تیرچوبی و مصالح بنایی استاده گردیده است .طول راسته های بازار کم و حداکثر از
چند متر تجاوز نمی کند < بازار ها فاقد زیر زمین هستند .


شکل 8.13


 


از جمله بنادر مهم و مرکز مهم تجاری در اوایل دوره
حکومت اسلامی شهر بندری سیراف در ساحل خلیج فارس بوده است


از دیگر مراکز عمدهی تجاری در خلیج فارس ، جزیره ی
کیش بوده است ؛ در این جزیره اثری از بازارهای قدیمی باقی نمانده است ولی بومیان
جزیره از روی مدل قدیم بازار ، یک بازار جدید با پلان صلیبی شکل و با مصالح بتنی
در کنار ساحل خلیج ساخته اند دارای طاق های مرتفع بتنی و و جهت تهویه ی هوا و
تأمین نور، یک فاصله ی 75 سانتی متری بین طاق راسته و بام حجره ها وجود دارد . شکل
8.17 و 8.16


 


بازار در دشت های فلات


اکثر راسته های بازار دارای طاق با مصالح بنایی
هستند؛ به دلیل گرمای هوا و تابش آفتاب طاق ها بلند و عرض راسته ها زیاد و منفذهای
بالای طاق بزرگ هستند و گاهی بازشوهایی در زیر طاق قرار دارد .مانند بازار وکیل
شیراز و قیصریه ی ابراهیم خان  شکل 8.24 و
8.23


طاق بازار


[ol]

جلوی تابش گرم آفتاب را در تابستان می
گیرد و در زمستان به تعادل دمای بازار کمک می کند

ورود گرد و غبار و بادهای کویری را می
گیرذ

جلوی اصوات مزاحم مانند ترافیک شهری و
کارگاههای صنعتی را نیز تا حدودی می گیرد

[/ol]

 


ارتفاع طاق راستها و مصالح مورد استفاده در سنگ فرش
و آجرکاری و تزئینات طاق و دیوار و همچنین در حجره ها  به اهمیت تجاری و اقتصادی هر راسته بستگی دارد
.


 


در قسمت هایی که راسته بازار در مقابل مکانی به خصوص
قرار می گیرد مانند مدسه ، مسجد و ... ویا در چهار سوقها و ورودی بازارها جهت
پوشاندن  طاق در این قسمت ها اغلب گنبدی
مرتفع احداث می کنند .


شکل 7.4


 


 


مسجد


از مساجدی که در طی سده های اول هجری در ایران بنا
شد، می توان از مسجد جامع فهرج ، مسجد تاریخانه در دامغان شکل 9.2، مسجد جمعه
اصفهان ، شکل9.41 ، مسجد جامع شوشتر شکل 9.32 ، مسجد بزرگ سیراف شکل 9.7 ، مسجد
جامع نائین نام که پلان این مساجد شبیه پلان مساجد ساخته شده در قرون اولیه ی
اسلام بالاخص مسجد نبی در مدینه و مسجد ابن تولون در قاهره و به شکل شبستانی بوده
اند .


طرح مساجد اولیه در ایران شامل یک حیاط مرکزی و
شبستانی در سمت قبله و یک رواق سرتاسری در سه ضلع دیگر حیاط می باشد که غالبا با
ستون های آجری و طاقهای قوسی بنا شده اند . شکل 9.2


مسجد جامع زواره


دارای حیاط مرکزی با چهار ایوان در اطراف آن است ،
در جبهه ی جنوبی حیاط ، گنبدی مانند چهار طاقی های ساسانی بر روی محراب و محوطه
اصلی مسجد زده شده است .


 


مسجد در سواحل جوبی کشور


یکی از قدیمی ترین آثار به جای مانده در سواحل جنوبی
کشور مسجد بزرگ سیراف است که به صورت شبستانی و به سبک عربی می باشد . لذا از لحاظ
اقلیمی این مسجد می توانست برای این بندر مناسب باشد .


بازشوهایی در اطراف بدنه ی خارجی ساختمان وجود داشته
تا کوران شبانه روزی بین ساحل و خشکی به وجود آید


در داخل صحن آن یک آب انبار و یک چاه وجود داشته
است.


 


نکاتی که در غالب مساجد این سواحل جهت تأمین شرایط
آسایش انسان رعایت می شد:


[ol]

احداث سقف های مرتفع جهت سعود و جابه
جائی هوای گرم به بالا

تعبیه ی بازشوهایی در اطراف بدنه ی
خارجی ساختمان به منظور استفاده از کوران دو طرفه ی  هوا

قرار دادن ایوان ها ی عریض، طویل و
مرتفع در سمت ورودی به شبستان اصلی ویا در سه ویا حتی جهار طرف شبستان

استفاده از رنگ های روشن ؛خصوصا سفید
برای انعکاس نور و حرارت آفتاب و کاهش نفوذ گرما به داخل مسجد

عدم احداث زیر زمین به خاطر هوای مرطوب
و سنگین که به داخل فضای زیر زمین نفوذ کرده و به صورت راکد باقی می ماند .
همچنین بالا بودن سطح آبها زیر زمینی و نمناک بودن دیوارهای زیرزمین که درای
رابطه مزید علت است .

مصالح مورد استفاده  سنگ ، خشت و آجر می باشد که از لحاظ
اقلیمی مناسب نیستند و برای سقف از تیر چوبی و کاهگل و گاهی از طاق و گنبد
آجری استفاده می شود .

[/ol]

 


مسجد در دشت های فلات


خصوصیات کلی مساجد در این مناطق :


[ol]

بارزترین مشخصه ی کالبدی مساجد دشت های
فلات ایران ؛ حیات مرکزی است ، که وجود حوض آب و آب پاشی صحن حیاط مسجد در
تعدیل شرایط اقلیمی داخل مسجد مؤثر است

بدنه ی ای گونه مساجد ، مانند قطعه ای
از بافت کل شهر با ساختمان های مجاور خود کاملا تلفیق شده است .

مصالح عمده برای مساجد خشت و آجر بوده
؛ و در صورت دسترسی به سنگ ، از آن برای ساختمان مسجد و خصوصا پایه های آن استفاده
می شده است .

ارتفاع مساجد ، خصوصا گنبدخانه زیاد
بود و مرتفع ترین ساختمان شهرهای سنتی ایران بوده اند .

دارای شبستانی زمستانی ، با فضای محصور
و ارتفاع نسبتا کم جهت اجرای مراسم مذهبی بوده اند.

بعضی مساجد دارای یک زیر زمین کوچک
«مسجد جامع یزد» و یا یک زیر زمین بزرگ و سرتاسری « مسجد جامع نائین » و «
مسجد آقابزرگ کاشان » بودند  . شکل
9.63

بادگیر جهت تهویه و خنک نمودن فضای
مسجد شکل 9.38 و 9.37

آب انبار به عنوان یک بنای عام المنفعه
در کنار مساجد و یا در زیر صحن مساجد ساخته می شد . مسجد جامع نائین ، مسجد جامع
اردستان ، مسجد میرزا مقیم و مسجد آقابزرگ در کاشان . شکل 11.14 و 9.36

[/ol]

مدرسه


مدارس
معمولا در مجاور راسته های بازار و یا مساجد اصلی شهر تأسیس می شد.سابقه مدرسه به
زمان قبل از اسلام بر می گردد.


شکل مدرسه در اقلیم های مختلف ایران


در ایران مدارس عمدتا به دو صورت ساخته می شدند ؛


[ol]

به عنوان بخشی از مساجد ، عملکرد مسجد
و مدرسه در یک ساختمان تلفیق می شد .مسجد و مدرسه ی آقا بزرگ در کاشان

به شکل یک واحد مستقل جهت تحصیل و
اقامت طلاب احداث می گردید.

[/ol]

 مدرسه در سواحل جنوبی کشور


از نظر شکل کالبدی و نوع مصالح همانند مساجد می
باشند و همان تمهیداتی که جهت فراهم نمودن شرایط آسایش برای مساجد انجام می شد ،
برای مدارس نیز صورت می گرفت .


در بناهایی با حیاط مرکزی و یا حیاط در یک سمت بنا
بکار گرفته شده اند شامل :


[ol]

ارتفاع زیاد فضاهای مسکونی

بادگیر های حجیم چهارطرفه

کوران دو طرفه ی هوا در داخل بنا

ایوان های عریض و مرتفع

پنجره های بلند و استفاده از نسیم
شبانه روزی بین دریا و خشکی

[/ol]

 


مدرسه در
دشت های فلات


یکی از
مدارس در این منطقه ؛ مدرسه ی آقابزرگ در کاشان است که دارای ویژگی های زیر می
باشد :


 


     
وجود حیاط مرکزی بخصوص حیاط مرکزی چهار ایوانی است.


     
ساختمان مدرسه با مساجد تلفیق شده است


     
برای تفکیک دو عملکرد از یکدیگر حیاط مرکزی ساختمان
در 2 طبقه است . طبقه تحتانی حیاط مدرسه است که حجره های طلاب در اطراف این
حیاط قرار دارند.


     
حیاط مدرسه دارای حوض آب و گیاه است .


     
در سمت جنوبی حیاط هم کف ، گنبدخانه مسجد قرار دارد


     
یک شبستان زمستانی در سمت غربی گنبدخانه بنا شده است



     
بادگیر برای تهویه یهوا


 


 


کاروانسرا


 


کاروانسرا ، مهمانخانه های بین راهی کشور ایرانن ذر
طی قرون متمادی گذشته بوده و سابقهی آن به دوره ی هخامنشی یعنی 2500 سال قبل می
رسد .


در اواخر دوره ی ساسانی دو نوع کاروانسرا در سرزمین
ایران ساخته می شد :


[ol]

حیاطی که در اطرافش یک نوع دالان عریضی
برای چهارپایان ساخته بودند (مانند کاروانسرای دروازه گچ )

شامل تالارهای مستطیلی است که در اطراف
حیاط مرکزی قرار گرفته اند و این از خص. صیات کاروانسراهای ایرانی است.

[/ol]

در دوره ی اسلامی پلان این دو نوع کاروانسرا به نحو
بسیار منطقی تلفیق می شود ؛ به صورتی که در اطراف حیاط مرکزی اتاق های کاروانیان و
در پشت آنها دالان های عریض برای نگهداری چهارپایان احداث می گردد


 


کاروانسرا در کرانه ی شمالی خلیج فارس و دریای عمان


کاروانسرا در این مناطق عموما فاقد حیاط مرکزی بوده
و شامل بنایی چهارگوش است با اطاق مرکزی صلیبی شکل و اطاق های جانبی و همه ی اطاق
ها به خارج بنا راه دارد ، به این طریق کوران دو طرفه ی هوا میسر خواهد بود . شکل
13.4 و 13.5


در این کاروانسراها آب انبار در خارج از کاروانسرا
آب مورد نیاز را تأمین می کند.


کاروانسرا در دشت های فلات


اکثر قریب به اتفاق آن ها دارای یک حیاط مرکزی و دو
یا چهار ایوان بزرگ در جوانب حیاط می باشند ؛ که اطاق مسافرین در اطراف حیاط مرکزی
و اصطبلها در پشت اطاق مسافرین می باشد .


ویژگی های اقلیمی


[ol]

اطاق مسافرین چند پله بالاتر از حیاط
بوده ؛ برای جلوگیری از ورود گرد و غبار و آب و گل به درون اطاق

بین اطاق ها و حیاط ، ایوانی به عرض
حدودا دو متر قرار داشته

نور و تهویه ی اطاق ها از طریق بازشوی
ورودی و بعضا پنجره ی مجاور آن تأمین می شده است

بخاری دیواری برای گرم کردن اطاق و پخت
و پز

وجود حوض آب و درخت در حیاط

کالبد بسیار ضخیم ؛ که با مصالح بنایی
خشت و آجر و سنگ کار شده است

[/ol]

این شکل درونگرا و کاملا محصور کاروانسرا ، که پوسته
ی خارجی بنا که به جز بازشوی ورودی ،کاملا بسته می باشد ، فضاهای داخل ساختمان را
در مقابل بادهای کویری و شرایط نامساعد اقلیمی محافظت می کند


کاروانسرای شرف در جاده ی بین سرخس _ مشهد  شکل 13.12


کاروانسرای مهیار در 52 کیلو متری جنوب اصفهان  شکل 13.13


دارای آسیاب ، نماز خانه ؛نانوایی ، چایخانه و یک
بازارچه بوده است


 


یخچال


یخچال
چاله ای برای نگهداری و حفظ یخ بوده است . یخ در چله زمستان و در ماههای سرد سال
تهیه می شده و در طی فصول گرم ، یخ ذخیره شده تا شروع زمستان سال بعد مورد استفاده
قرار می گرفته است .


در یک محوطه گودال عمیقی رو به شمال حفر می کنند و
در مقابل آن حوضچه های مربع شکلی 16 تا 20 شست ( به عمق 40 تا 50 سانت ) به مانند
تشتکی فراهم می آوردند . آنگاه شامگاهان اینها را از آب ملال ساخته و هنگامی که
صبحگاهان کاملا منجمد می گردد ، آنرا با رنده ی باغبانی یا شن شکن می شکنند و قطعه
قطعه می کنند و تمام قطعات را در گودال روی هم انبار می نمایند و آنرا در آنجا به
قدر مقدور به قطعات کوچکتر مبدل می کنند ، چون هر اندازه که یخ بیشتر خرد شود ،
بهتر منجمد می گردد.


آب مورد نیاز یخچال ها از طریق آب نهرها و یا قنات
ها تهیه می شده است .


میزان یخ زدن آب بستگی به دمای هوا و یا ابری بودن
آسمان داشته است .


سه نوع یخچال در ایران متداول بوده است


[ol]

یخچال گنبدی  

یخچال بدون طاق

یخچال زیر زمینی

[/ol]

که دو نوع اول مربوط به مناطق گرم و خشک می باشد


 

یخچال گنبدی 



بر فراز چال یا مخزن یخ آنها یک  گنبد بزرگ خشتی ساخته می شده ؛ در حاشیه ی کویر
مرکزی و نواحی شمال شرقی کشور  احداث می
شده است . این یخچال ها دارای یک چال بزرگ مخروطی شکل بوده اند ؛ در پایین چال یک
راه آب بوده و آبی که از یخ ها ذوب می شده ، از طریق آن به چاه منتقل می شده است .



ضخامت پوسته ی گنبد از پایین به بالا کاهش می یافته
است .


معمولا در سمت شمالی گنبد ، دیوار سایه انداز قرار
داشته است و در سمت شمال این دیوار محل یخ بند بوده است


یخچال ها اغلب دو در داشته اند در شمالی که در
زمستان و در جنوبی که در تابستان استفاده می شده است .


ارتفاع بسیار بلند یخچال که در بعضی از شهرها از
بلندترین یا یکی از بلند ترین ساختمان های شهر بوده است ؛ به این علت است که چون
در تابستان تابش آفتاب درون یخچال را گرم می کند ، گرما در ارتفاع بالاتری قرار
گیرد و سطوح پائین تر خنک باشد .


این یخچال ها در شهر های کرمان ، کاشان ، نائین ،
زواره ، ابرقو میبد ، شاهرود ، دامغان ، بم ، سیرجان ، قو چان  و تعدادی در روستاهای شمالی دشت کویر در حال
حاظر باقی مانده اند  





 


 


یخچال بدون طاق


این نوع
یخچالها که بدون طاق بوده ، در اصفهان استفاده می شده اند . دارای دیواری به
ارتفاع چهار تا ÷نج متر و به طول 12 متر بوده است ، در سمت شمالی این دیوار یک
استخر به عمق 5 الی 6 متر و طول و عرض 12 در 5 متر می ساختند . یخ را در طی شب
تهیه می کردند و در هنگام سحر ، آنرا به داخل استخر انتقال می دادند .


 


 


در مناطق جنوبی کشور که دمای هوا به ندرت به زیر صفر
درجه می رسد ، یخچال وجود نداشته است .


 


 


 


آب انبار و برکه


به دلیل خشکی آب و هوای بخش عمده ای از کشور ایران
در بیش از شش ماه از سال و در نتیجه فصلی بودن آب رودخانه ها و عدم امکان دسترسی
به آب ، تمهیداتی شده ؛ از جمله احداث بند ، قنات و آب انبار می باشد .


آب انبار برای ذخیره ی آب در فصول پر آب و استفاده
از آن در بقیه ی ایام سال می باشد .


 


در شهرهای گرم و خشک آب انبار از ابنیه ی مهم شهری
بوده است و بنای آن با بادگیرهای بلند و گنبدهای حجیم از فواصل دور در سیمای شهر
خودنمایی می کرده است .


آب انبار های مهم دارای سردرهای ورودی بسیار زیبا
بوده اند


این آب انبارها شامل یک مخزن (خزینه یا تنوره )
بزگ  بوده که روی این مخزن را باطاق قوسی و
یا گنبدی می پوشاندند ؛ که غالبا یک یا دو راه پله برای برداشت آب داشته اند .


تهویه از طریق بادگیرها ، اغلب دو یا چهار و یا شش
بادگیر داشتند . شکل 11.8


در سواحل جنوبی کشور نوع دیگری آب انبار که در آن منطقه
به نام آبگیر و برکه نیز خوانده می شود ، وجود دارد که اگرچه مخزن آن در درون زمین
واقع است ولی محفظه بالای مخزن آن محصور نمی باشد و اهالی از طریق بازشوهای اطراف
مستقیما به داخل آن می روند و آب را برداشت می کنند . آب این برکه ها عمدتا از
طریق جمع آوری آب باران از روی سطح زمین تامین می شود


در این مناطق اگرچه هوا مرطوب است ، ولی به دلیل
میزان بسیار اندک بارندگی و شوری آبهای زیرزمینی ، وجود این برکه ها امری ضروری
بوده و در اغلب موارد تنها امکان دسترسی به آب شیرین می باشد .


تهویه از طریق بازشوها صورت می گرفته است .


 


به دلیل این که نوسان درجه حرارت  هرچه به عمق بیشتری از زمین می رویم کمتر و پس
از عمق 6.5 متری برابر معدل درجه حرارت سالیانه بر روی سطح زمین می باشد ؛آب
انبارها را  در داخل زمین می سازند در
نتیجه آب در زمستان یخ نمی زند و در تابستا خنک و گوارا می باشد .


 

چاپارخانه


از دیگر ساختمان های مهم میان راهی چاپارخانه بوده ؛
که عملکرد اصلی آن جهت استراحت چاپارهای دولتی و تعویض اسبهای خسته با اسب های
تازه نفس بوده است .


یکی از چاپارخانه های قدیمی که نسبتا سالم مانده در
کنار کاروانسرای میبد می باشد .


دارای یک حیاط مرکزی، آخورها در دورتا دور این حیاط
قرار داشته ، در سه طرف پشت آخورها ، اصطبلها قرار داشته که در زمستان و شب
چهارپایان در آنجا نگهداری می شود ، در سمت چهارم بین حیاط و جبهه ی ورودی ساختمان
اتاق هایی برای اقامت چاپار وجود دارد.


تقسیم بندی فضایی و شکل کالبدی چاپارخانه ها ، علاوه
بر تسهیل عملکرد چاپارخانه و حفظ امنیت آن ، فضای داخلی ساختمان را در مقابل شرایط
نامساعد اقلیمی محافظت می کرده است

شناخت عوامل اصلی اقلیمی :


  رطوبت هوا

نظور ازرطوبت هوا مقدار آبی است که به شکل بخار در هوا وجود دارد, که این بخار از طریق تبخیر آب سطح اقیانوس هاو دریا ها و همچنین سطوح مرطوبی چون گیاهان وارد هوا می شود. هر چه هوا گرم تر باشد بخار آب بیشتری را در خود نگه می دارند . به عنوان مثال ظرفیت پذیرش بخار آب در هوایی که دمای آن ۱۸ درجه سیلسیوس است سه برابر هواییاست که دمای آن ۲ درجه سیلسیوس می باشد . همچنین با کم شدن ارتفاع تراکم بخار آب در هوا زیاد می شود. 

شرایط اقلیمی و خصوصیات آب و هوایی


سلسله جبال البرز و زاگرس نواحی مرکزی ایران را از دریای خزر در شمال و جلگه بین النهرین درغرب جدا می کنند . کوههایی نیز به صورت منفرد در مرکز و شرق ایران وجود دارند از جمله کوه تفتان ، شیر کوه و …

کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوههای فلات مرکزی ایران و سراسر کوههای زاگرس را در بر می گیرد از مناطق سردسیر کشور به شمار می آیند .

کلیات آب وهوایی این منطقه به شرح زیر می باشد :

سرمای شدیددر زمستان و هوای معتدل در تابستان 
اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت هوا بین دمای شب وروز
بارش برف سنگین
رطوبت کمهوا

میانگین
دمای هوا در گرم ترین ماه سال در این اقلیم بیش از ۱۰ درجه سانتی گراد و متوسط دمای هوا در سردترین ماه سال کمتر از ۳- درجه سانتی گراد می باشد .

نوسانات دمایی در طی شبانه روز نیز در نواحی کوهستانی بیشتر است . در این اقلیم دره ها درفصل تابستان بسیار گرم و در زمستان معتدل اند . مقدار تابش آفتاب در فصل تابستان در این منطقه زیاد و در زمستان بسیار کم است . زمستان ها طولانی ، سرد و سخت بوده و تا چند ماه از سال ، زمین پوشیده از یخ ، و بهار کوتاه مدت است و زمستان وتابستان را از هم جدا می کند. سرما از اوایل آذر ماه شروع می شود و کم و بیش تا اواخر فروردین ادامه می یابد . در سراسر این منطقه از آذربایجان گرفته تا استانفارس ، زمستان ها به شدت سرد می باشد .

در این نواحی ، میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است و بیشتر به صورت ریزشبرف می باشد . برف های پیاپی بیشتر قله ها را می پوشاند . در ارتفاعات بالای ۳۰۰۰ متر همواره برف وجود دارد و این کوهستان ها سرچشمه رودخانه ها و قنات ها در کشورمحسوب می شوند .

بارش برف در نواحی شمال و شمال غربی منطقه بیش از نواحی جنوب غربی آن است . علی رغم بارندگیفراوان ، رطوبت در این اقلیم کم می باشد . همچنین سلسله جبال غربی همانند سدی مانع از نفوذ هوای مرطوب مدیترانه به داخل فلات ایران می شوند و رطوبت هوا را تنها دردامنه های خود نگاه می دارند . برخلاف نواحی شمال ایران و سواحل دریای خزر که غلظت هوا به دلیل 
پستی زمین و بارش زیاد است در اقلیم سرد ، این غلظت کمتر بوده و همین امر میزان استفاده از تهویه طبیعی هوا را کاهش می دهد .

 *فرم بنا

برودت بسیار زیاد هوا در بخش عمده ای از سال ، در نواحی سرد و کو هستانی باعث شده است تاحداکثر استفاده از تابش آفتاب ، بهره گیری از نوسان روزانه دما ، حفظ حرارتی و جلو گیری از باد سرد زمستانی در فضاهای مسکونی امری ضروری گردد . لذا فرم بنا در جهت مقابله با سرمای شدید طراحی و اجرا می شود . در ادامه ، به توضیح خصوصیات کلی فرمبنا در این اقلیم خواهیم پرداخت . 

1- ساختمانهای درون گرا با حیاط مرکزی

بناهای سنتی در اقلیم سرد مانند نواحی مرکزی فلات ایران دارای حیاط مرکزی بوده و سایرقسمت ها دورتادور این حیاط چیده می شوند . اتاق های واقع در سمت شمال حیاط بزرگتراز سایر قسمت ها و تالار یا اتاق اصلی نشیمن خانه نیز در این سمت حیاط واقع شده است تا از تابش مستقیم و حرارت آفتاب در فصل سرد زمستان استفاده کنند . جبهه جنوبی ساختمان به دلیل کوتاه و معتدل بودن فصل تابستان کمتر به کار گرفته می شود . لذا اتاق های جنوبی و اتاق های شرقی و غربی – در صورت وجود – به عنوان انباری یا فضاهای خدماتی همچون اتاق خدمه یا سرویس های بهداشتی کاربرد دارند .

برخلافمناطق معتدل و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر ، خانه های این مناطق ، اغلب دارای زیرزمینی با سقف کوتاه در پائین زمستان نشین هستند که به علت خنکی هوای آن ، درتابستان برای سکونت و آسایش ساکنان خانه به کار می رود .

2-استفاده از ایوان و حیاط کوچک در بنا

از آنجاییکه در بیشتر روزهای سال در مناطق کوهستانی سرد ویا بسیار سرد است اکثر فعالیت های روزمره در اتاق ها انجام می پذیرد . لذا ابعاد حیاط ها در این مناطق قدری کوچکتر از نواحی فلات مرکزی ایران است .

ساختمان هادر این اقلیم دارای ایوان اند ولی عمق آنها نسبت به ایوان های مناطق جنوبی کشور به مراتب کمتر می باشد و همانند ایوان های منطقه خزر ، کاربرد نشیمن ندارند و صرفا جهت حفظ ورودی ها ی بنا از برف و باران استفاده می شوند .

نکته دیگرپائین بودن کف حیاط بناهای اقلیم سرد به اندازه ۱ تا ۱٫۵ متر از سطح پیاده روهااستتا بتوان آب جاری در نهر ها و جویها را بر باغچه حیاط یا آب انبار واقع در زیر زمین سوار نمود و از سوی دیگر ، زمین مانند عایق حرارتی اطراف بنا را احاطه کرده ،مانع از تبادل حرارتی بین بنا و محیط پیرامون آن و باعث حفظ حرارت درون ساختمان می شود .

3-پلان ،


فرم بنا و نحوه قرار گیری آندر حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی ، بناها دارای پلان و بافت متراکم می باشند . فرم بنا باید به گونه ای باشد که سطح تماس آن را با سرمای خارج کمتر نماید تا حرارت کمتری ازدرون به بیرون انتقال یابد . لذا از احجامی نظیر مکعب یا مکعب مستطیل استفاده می نمایند تا نسبت سطح خارجی بنا به حجم داخلی آن کاهش یابد و آن را در حداقل ممکن نگه دارد.

ساختمان ها
بین ۲۰ درجه به طرف غرب و ۴۵ درجه به سمت شرق و در سایه باد یکدیگر و خارج از سایه آفتاب هم ، در محور شمالی – جنوبی مستقر می شوند .

4-اتاق های کوچک با ارتفاع کم

در نواحیسرد و برفی ، باید از ایجاد اتاق ها و فضاهای بزرگ داخل بنا اجتناب نمود چرا که با افزایش سطح تماس آنها با فضای سرد بیرونی ، گرم کردن این فضای وسیع مشکل خواهد بود.


بنابراین در این مناطق سقف اتاق ها را پائین تر از اتاق های مشابه در سایر حوزه های اقلیمی در نظر می گیرند تا حجم اتاق کاهش یابد و سطح خارجی نسبت به حجم بنا حداقل گردد .ارتفاع کم سقف در تالار ها و اتاق های مهم و طاق راسته ها و حجره های بازارهای این مناطق نیز مشهور است .

5-بازشوهای کوچک

در این مناطق برای جلو گیری از تبادل حرارتی بین داخل و خارج بنا از بازشوهای کوچک و بهتعداد کم استفاده می کنند . در صورت بزرگ بودن پنجره ها ، استفاده از سایبان الزامی است . بازشوها در ضلع جنوبی برای استفاده هر چه بیشتر از تابش آفتاب ،بزرگتر و کشیده تر انتخاب می شوند . همچنین از استقرار بازشوها در جهت بادهای سردباید اجتناب نمود . پنجره های دو جداره نیز برای رساندن تبادل حرارتی به حداقل ممکن مناسب ترند . در ضمن به منظور جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج ساختمان ، میزان تعویض هوای هوای داخل وتهویه طبیعی را باید بهحداقل ممکن رساند .

در مقایسه با اقلیم گرم و خشک ابعاد بازشوها در این حوزه اقلیمی برای استفاده از انرژیحرارتی حاصل از تابش آفتاب افزایش یافته است .

6- دیوارهای نسبتا قطور

قطر زیاددیوارها نیز به نوبه خود از تبادل حرارتی بین فضای داخلی بنا و محیط بیرونی ساختمان جلوگیری می کند . معیارهای معماری اقلیم سرد و کوهستانی و گرم و خشک تقریبا مشابه است و تنها تفاوت آنها در منابع حرارت دهنده می باشد که در اقلیم گرم و خشک این منبع از سمت بیرونی بنا و در اقلیم سرد از سمت داخل فضا می باشد . لذا باید در این اقلیم به کمک مصالح بنایی قطر دیوارها را زیاد نمود تا این جداره بتواند به عنوان منبع ذخیره حرارت داخل بنا عمل نماید .

دیوارهای قطور ، گرما و حرارت تابش آفتاب روزانه را در طول شب حفظ و به تعدیل دمای داخل ساختمان کمک می نماید . در معماری بومیاین مناطق تا حد ممکن تلاش می شود تا بهشکل طبیعی یا یا با استفاده از بخاری و گرمای ناشی از حضور افراد ، پخت وپز یاحضور حیوانات ، بنا را گرم نمود . 

7-بام هایمسطح

ابن یهسنتی در کوهپایه های شمالی سلسله کوههای البرز دارای بام های شیب دار و در مناطقکوهستانی غالبا مسطح هستند .
بام هایشیب دار در صورت مناسب بودن پوشش آن به مراتب از بام های مسطح بهترند چرا که آبباران را به سهولت از روی بام دور می کنند . ولی در صورت کاهگلی بودن پوشش بام ،قدرت آن در برابر رطوبت و باران و به ویژه برف بسیار تضعیف خواهد شد . چرا که آبناشی از ذوب تدریجی برف وارد سقف کاهگل می گردد و بنا مرطوب و نم دار می گردد . بههمین دلیل به محض بارش برف ، آن را از روی چنین بامی پارو می کنند و با غلتکی سنگیو کوچک ، بام را دوباره غلتک می کشند تا پوشش کاهگلی آن مجددا متراکم و سوراخ هایایجاد شده در اثر نفوذ آب مسدود گردند .

انتخاب بامهای مسطح در اقلیم سرد مشکلی ایجاد نمی نماید چرا که با نگهداری برف بر روی بامازآن به عنوان عایق حرارتی در مقابل سرمای زیاد هوای خارج که چندین درجه کمتر ازدرجه حرارت برف است استفاده می شود و همچنین فضای زیر اسکلت خرپا که کاربرد انباریدارد ، عایق مناسبی بین فضای داخل و خارج بنا خواهد بود . لذا دو جداره بودن سقفبنا در این اقلیم برای حفظ گرمای بنا حائز اهمیت است 

*نوع مصالح

مصالح مورداستفاده در ابنیه سنتی در مناطق سرد و کوهستانی مانند سایر حوزه های اقلیمی ازمصالح موجود در آن اقلیم است. این مصالح باید از ظرفیت و مقاومت حرارتی خوبیبرخوردار باشند تا گرمای بنا را در فضای داخلی آن حفظ نماید .

لذا بدنه های چوبی و کاهگل می باشد . از سنگ و مصالح مقاوم و سنگین برای برای پی سازی بنااستفاده می کنند و در برخی نقاط ، کرسی چینی با مصالح سنگین جهت جلو گیری از رطوبتبه کار می رود ، هر چند ابنیه این مناطق ، به طور کلی ، بر روی زمین بنا می شوند .

در اینبه کار می رود ، هر چند ابنیه این مناطق ، به طور کلی ، بر روی زمین بنا می شوند .زاگرس و در ۹۵ کیلو متری شمال غرب کرمانشاه نام برد . در این منطقه ساختمانهایسنگی ، سیمایی موزون و هماهنگ به کل بافت شهر و همچنین به بافت روستاها داده است .سنگ که به وفور در این منطقه کوهستانی وجود دارد و به صورت لاشه و یا قواره دردیوارهای قطور ساختمان ها به کار می رود . در این منطقه اقلیمی سرد و نسبتا پرباران ، بام ساختمان ها مسطح و با تیر چوبی و کاهگلی پوشیده شده است . هر چند کهبام اغلب ساختمان ها های جدید در جوانرود دارای خرپای چوبی و پوشش شیروانی است .

*کالبدشهری و روستایی

بافت شهریو روستایی حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی در جهت مقابله با سرمای شدید شکل گرفته است. ویژگی های بافت شهری و روستایی در این اقلیم عبارتند از :

1 بافتمتراکم و فشرده

2٫ فضاهایکوچک و محصور

3 بهرهگیری از جهات آفتاب و زمین ( به عنوان عوامل تعیین کننده ی جهت استقرار و گسترششهر و روستا و سیمای آنها )

4 معابر باریکبه موازات خط تراز زمین

با توجه بهشرایط اقلیمی منطقه سرد و کوهستانی در ایران به منظور جلوگیری از اتلاف حرارتی وکوران هوا ، بنا ها به صورت متراکم و فشرده و متصل و در کنار هم ساخته می شوند تاسطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کاهش یابد . همچنین بنا ها طوری کنارهم قرار می گیرند که یکدیگر را محصور نمایند و فضاهای شهری تا حد امکان کوچک شوندتا نفوذ جریان باد سرد به داخل فضاهای شهری کم گردد و تابش حرارت از سطح خارجیدیوارهای گرم ابنیه به فضاهای کوچک و محصور شهری ، هوای سرد آنها را تعدیل نماید .

نکته قابلمشاهده دیگر در این نوع شهرها ، طراحی معابر کم عرض و باریک برای استفاده بهتر ازحرارت و جلوگیری از تبادل گرما و سرما است . معمولا در این نوع اقلیم ، مجتمع هایزیستی در وسط دامنه بلندی ها و رو به جنوب و در داخل زمین یا روی آن به منظور بالابردن ظرفیت حرارتی دیواره های بدنه شمالی و افزایش حجم داخلی نسبت به سطح بیرونی ،استقرار می یابند . در واقع در صورت استقرار روستا در پائین دره اولا خطر سیل خیزیو نابودی روستا وجود خواهد داشت . ثانیا نفوذ هوای سرد سنگین به دره ها باعثافزایش شدت سرما به هنگام شب خواهد شد . ثالثا جبهه شمالی کوه همواره در سایه قرارگرفته و سرد می باشد در حالیکه روستاها و شهر ها باید جهت حداکثر استفاده از تابشخورشید ، رو به دره و در آفتاب بنا گردند . رابعا به علت فزونی ناهمواری های زمینو شدت باد در بالای کوه و دسترسی به منابع آبی و رود خانه ها که در قسمت پائینارتفاعات جاری هستند ، استقرار بافت روستایی و شهری بر بالای کوه صحیح نمی باشد

اقلیم بارانی گیلان و عجایب معماریش

اقلیم گیلان که در منطقه معتدل و بارانی قرار دارد و این سالها برف را هم به خود می بیند دارای معماری منحصر به فرد خویش است .. در نواحی مرطوب و بیشتر در کرانه دریا کاسپین برای محافظت از رطوبت بیش از حد زمین خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته می شد و یا اینکه بمنظور حفاظت از باران بالکن ( تالار یا بهار خواب ) های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ایجاد گردیده که این شرایط تا چندی پیش در اغلب خانه های روستایی به وضوح قابل مشاهده بوده است .

به این دلیل که در فصول پر باران سال وزش باد از سمت شمال غرب و غرب ، گاهی همراه با رگبار تند به ساختمان ها می خورد ضلع غربی کاملا بسته می باشند زیرا آب بندی پنجره همواره با مشکلات جدی روبرو بوده است .
…

بنای ساختمان ها همیشه رو به آفتاب ( سمت جنوب ) قرار می گیرد تا بتواند از نورخورشید نهایت استفاده را ببرد .
پوشش سقف

سقف های شیب دار با پوشش گالی کش ازنی یا به زبان محلی ( لی ) و ساقه های برنج عناصر اصلی تشکیل دهنده پوشش سقفها هستند که به دلیل شدت و تداوم بارندگی همیشه به صورت دو یا چهار شیبه ساخته می شوند .

در برخی از نقاط گیلان که امکان استفاده از سفال موجود است , پوششی از سفال بر روی زیرسازی از نی و توفال وظیفه جمع آوری آب باران از بام و هدایت آن به آبروها و ناودان ها را به عهده دارد .


فاکون

بعلاوه برای جلوگیری از نفوذ باران به داخل ساختمان توسط باد معمولا سقف شیبدار تا نزدیکی کف زمین در یک یا دو جناح ساختمان که رو به باد قرار دارند ادامه می یابد که معمولا پنجره ای از این دو جناح باز نمی شد .


کُرسر

ایوان مسقف به طول نمای اصلی بنا که فضای ارتباطی اتاق‌ها را فراهم می‌کند. این ایوان در همکف قرار داشته و یا با چند پله از زمین فاصله می‌گیرد.


تلار،کتام

این فضا در طبقه های بالاتر قرار دارد و چون ایوان مکانی برای انجام فعالیت های بسیار است که در مقایسه با فعالیت هایی که در ایوان انجام می گیرد در ارتباط کمتری با محیط خارج و حیاط می باشد . فعالیتهایی از جمله پذیرایی از مهمان ( در فصولی که هوا مطبوع است ) صرف غذا ، استراحت و خواب در این تلار رخ می دهد .

ور تلار/ ور کتام/پس تلار

ایوان مسقف طبقه‌ی اول درنمای کناری بنا.
منبع : karkan.ir

معماری همساز با اقلیم
موضوع مقاله :

معماري همساز با اقليم

گردآورنده:

صمد وحدتی

کارشناس ارشد اقلیم شناسی

مقدمه :

رابطة اقليم و انسان همانند رابطة گهواره با نوزاد مي باشد.­­ با­ توجه به شرايط گهواره يعني اينكه گرم و لطيف باشد و بستري مناسب براي نوزاد فراهم آورد نوزاد با آرامش و در سلامتي پرورش­خواهد­­ يافت. بعبارت ديگر انسان خواه ناخواه تحت شرايط اقليمي محيط پيرامون خود قرار مي گيرد و اين اقليم است­كه نوع معيشت و راه تامين نيازهاي وي را معين مي­نمايد. بعنوان مثال فردي كه در ارتفاعات بسيار بالاي كوههاي آند زند­­­گي ميكند نسبت به فردي كه در جلگه هاي پست آسياي جنوب شرقي زندگي ميكند از اقليم متفاوتي برخوردار است فرد نخست تحت تاثير فشار كم هواست .فشار هوايي كه در حالت عادي مي تواند به قيمت جان يك فرد تازه وارد تمام شود.در صورتي كه فرد دوم در ارتفاع پائينتر از سطح درياي آزاد زندگي ميكند .

و يا مثال ملموس تر ديگر اينكه فردي كه در مناطق مركزي ايران مثلا يزد زندگي مي كند نسبت به فردي كه در شمال و در سواحل جلگه اي گيلان زندگي ميكند از اقليم متفاوتي برخوردار است و به گونه اي متفاوت بايد با اقليم محل زندگي خود دست و پنجه نرم كند لذا كلا شيوة معيشت و حتي فيزيك بدني اين دو فرد نيز با هم متفاوت خواهد بود فرد اول بدليل در امان ماندن از­گرماي شديد تابستان مجبور به استفاده از بادگير براي خنك كردن محل زندگي خود خواهد بود در صورتي كه فرد دوم براي در امان ماندن از بارشهاي شديد گيلان مجبور به استفاده از سقفهاي شيرواني در بنا هاي خود خواهد بود . اقليم عاملي است كه بر تمامي اشيا و فعاليتهاي بشر تاثير ميگذارد در مقابل انسان نيز همواره بايد اطلاعاتي در مورد اقليم داشته باشد تا در برخورد با آن قادر به تصميم گيري باشد . از روزي كه بشر پا بركرة خاكي نهاد بطور اجتناب ناپذيري تحت تاثير اقليم بوده امروزه نيز با پيشرفتهاي تمدن بشري لزوم مطالعة تاثيرات اقليم بر روي زندگي­ومعيشت بشر بسيار احساس مي شود كه اين ضرورت، باعث بوجود آمدن اقليم شناسي و اقليم شناسي كاربردي بصورت يك رشتة علمي بسيار مهم شده است .

اقليم شناسي و اقليم شناسي كاربردي :

اقليم شناسي علمي است كه تلاش ميكند تفاوت ماهيت آب و هوا در مكانهاي گوناگون و چگونگي پيوستگي آن با عناصر محيط طبيعي و فعاليت هاي انساني را شرح دهد . اقليم شناسي عبارت است از مطالعة علمي اقليم يعني توصيف و نمايش اقليم ها تجزيه و تحليل عوامل تفاوت بين اقليم­ها و كاربرد اطلاعات اقليمي در حل مسائل جامعه به ديگر سخن اقليم شناسي كشف و تبيين رفتار طبيعي اتمسفر و بهره برداري از آن در راستاي منافع انسان است ( عليجاني 1376 ).


اقليم شناسي كاربردي ارتباط آب و هوا و ساير پديده ها را جستجو مي كند. و اثرات بالقوة آن را بر آسايش انسان و در نهايت امكان اصلاح اقليم و تغيير اقليم را بررسي مي كند تا اينكه انسان احتياجاتش را­­ رفع نمايد. از اينرو تركيبات جديدي از اقليم شناسي عمومي مانند اقليم شناسي زيستي، اقليم شناسي كشاورزي، اقليم شناسي پزشكي، اقليم شناسي معماري، و اقليم شناسي شهري توسعه و گسترش يافته اند(محمدي1385) .


اسميت در 1987 اقليم شناسي كاربردي را استفاده از اطلاعات اقليمي بايگاني شده بمنظور حل مسائل مختلف اجتماعي اقتصادي زيست محيطي توسط متقاضيان و مديران رشته هايي مانند كشاورزي صنعت و انرژي تعريف كرد ( محمدي 1385) .


اقليم شناسي معماري :



امروزه اهميت و ضرورت توجه به شرايط اقليمي در طراحي و ساخت همة ساختمانها بويژه ساختمانهايي كه بطور مستقيم مورد استفادة‌ انسان و موجودات زنده قرار مي گيرند از دو نظر حائز اهميت مي باشد. از يك سو ساختمانهاي هماهنگ با اقليم و يا ساختمانهاي با طراحي اقليمي از نظر آسايش حرارتي انسان كيفيت بهتري دارند شرايط محيطي اينگونه ساختمانها بهتر است و تنوع و تغيير روزانه و فصلي نور حرارت و جريان هوا در اين ساختمانها فضاهاي متنوع و دلپذيري ايجاد ميكند از سوي ديگر هماهنگي ساختمان با شرايط اقليمي موجب صرفه جوئي در مصرف انرژي مورد نياز براي كنترل شرايط محيطي اينگونه ساختمانها ميشود. در برخي اقليم­ها ميتوان شرايط داخلي ساختمانهاي هماهنگ با اقليم را در تمام طول سال بطور طبيعي و بدون نياز به سيستم هاي مكانيكي حرارتي در حد آسايش انسان تنظيم كرد. براي دستيابي به شرايط آسايش بكارگيري راههاي تامين آسايش در ساختمانها مهمترين عامل مي باشد .براي تداوم مبارزه با محيط در احداث ساختمانها شرايط و مواردي بايد رعايت شوند.


1. طراحي ساختمان متناسب با محيط


2. انتخاب مصالح و مواد متناسب با محيط


ساخت و ساز بايد متناسب و متاثر از اقليم مناطق مختلف و با توجه به معماري سنتي منطقه باشد. لذا اقليم شناسان بايد با شناخت هر چه بيشتر و بهتر اقليم رهنمودهاي مناسب براي آسايش را در ساختمانها و محيط­هاي طبيعي زندگي ارائه دهند . بايد با شناخت هر چه گسترده تر خصوصيات معماري گذشته و رابطة آنها با شرايط اقليمي حاكم طراحي نو ارائه داده شود و وضع موجود را با توجه به گذشته و حال و آينده به شكل مطلوب سازماندهي كرد. در طراحي ساختمانهاي شهري­، ­روستائي و صنعتي بايد آب و هواي محل بطوركامل مورد نظر باشد و نسبت به عرض هاي جغرافيايي و وضع توپوگرافي سمت شيب زمين در جهات جغرافيايي و مقدار دريافت انرژي خورشيدي در فصل تابستان و سرماي زمستان طراحي مناسب ارائه شود .


طراحي اقليمي :



منظور از طراحي اقليمي يعني طرحي­كه بتواند ضمن هماهنگي با محيط طبيعي پيرامون خود و بهره­گيري هر چه بيشتر از نيروي طبيعي موجود در محل تا حد امكان محيط طبيعي مناسبي براي استفاده كننده­گان ايجادكند. ( كسمائي 1369) .


واژة اجراي طراحي اقليمي به روشهاي ساختماني ويژه اي گفته مي شود كه هدف آنها كاستن هزينه هاي گرمايش و سرمايش با استفاده از جريانهاي انرژي طبيعي براي ايجادآسايش در ساختمانهاست ( قباديان و فيض مهدوي 1380 ) . براي محقق شدن اين هدف دو اقدام بايد صورت گيرد .


1. بررسي شرايط آب و هوايي محل از نظر آسايش انسان


2. طراحي كالبد ساختمان ( منظور از طراحي كالبد ساختمان چيزهائي از قبيل ابعاد ساختمان و مساحت آن نوع ديوارها اندازة‌پنجره ها و ... است )(عليجاني 1373 )


طراحي اقليمي روشي است براي كاهش همه جانبة مصرف انرژي يك ساختمان و اولين خط دفائي در مقابل عوامل اقليمي خارج بناست در تمام آب و هواها ساختمانهايي كه طبق اصول طراحي اقليمي ساخته شده­اند ضرورت گرمايش و سرمايش مكانيكي را به­كمترين حد كاهش ميدهند و در مقابل از انرژي طبيعي استفاده مي نمايند. روشهاي دستيابي به اهداف عمدة‌طراحي اقليمي بشرح زير مي باشد .


1. كاهش اتلاف حرارت در ساختمان


2. كاهش تاثير باد در اتلاف حرارتي ساختمان


3. بهره گيري از انرژي خورشيدي و گرمايش ساختمان


4. محافظت ساختمان در برابر تابش شديد خورشيد در مواقع گرم



عناصر اقليمي تاثير گذار در معماري :


آسايش انسان نتيجة‌تاثير متقابل عناصر اقليمي چون تابش خورشيدي، دما ،رطوبت ،باد،و ميزان بارندگي است كه در ذيل توضيحات مختصري در مورد هر يك از اين عناصر داده ميشود .


تابش خورشيدي :


كرة‌زمين تمام انرژي طبيعي خود را بطور مستقيم و غير مستتقيم از خورشيد دريافت ميكند اين امر به طرق فرآيندهاي مختلف انجام ميشود. انرژي تابشي گستره اي از طول موجهاست كه بنام طيف خورشيدي معروف است در اين طيف وسيع بلندترين امواج ( امواج راديوئي) حدود برابر امواج كوتاه (اشعة گاما) مي باشد.ولي حداكثر انرژي و مقدار زيادي از كل انرژي تابشي در محدودة‌كم عرض قسمت مرئي واقع است ( جعفرپور 1381 ).در فرآيند گرم شدن اتمسفر عواملي چون ( تشعشع زميني، انتقال آشفته، گرماي نهان، وپديدة گلخانه ) نقش مهمي دارند .


درجة حرارت :


درجة حرارت يا دما عبارتست از اندازه­گيري­گرمايي­كه درخاك و هوا قابل سنجش ميباشد و تمام ارگانيسم ها بطور مستقيم از اين دما متاثرند مطالعه در مورد بيلان انرژي نشان مي دهد كه دما در نتيجة تغيرات انرژي تابشي تغيير ميكند ( جعفرپور 1381 ) .


رطوبت هوا :


منظور از رطوبت هوا مقدار آبي است كه بصورت بخار در هوا وجود دارد. بخار آب از طريق تبخير از سطح اقيانوسها و درياها و سطوح مرطوبي چون گياهان وارد هوا ميشود و بوسيلة جريان هوا و باد به نقاط ديگر منتقل ميشود. هرچه هوا گرمتر باشد بخارآب بيشتري را در خود­­­ نگه مي­دارد. مقدار رطوبت هوا را به روشهاي مختلفي­چون­ رطوبت­مطلق، رطوبت­مخصوص،­­ فشاربخار، رطوبت­نسبي­، مي­توان ­اندازه­گيري­و بيان نمود(كسمائي و احمدي نژاد1383) .


باد:


سيستم هاي فشار در اتمسفر مناطق وسيعي را در بر مي گيرند از اين سيستم ها پرفشار راآنتي سيكلون و كم فشار را سيكلون مي گويند باد جريان هوايي است كه از مراكز فشار زياد به طرف مراكز كم فشار و در جهت شيب فشار بحركت در مي آيد هر قدر شيب فشار (تفاوت فشار ) بين دو نقطه بيشتر باشد جريان هوا نيز بيشتر خواهد بود تفاوت فشار در دو نقطه را گراديان فشار يا شيب بارومتريك مي­گويند (جعفرپور1381).


سيستم هاي باد :

بطور كلي در هر نيمكرة زمين سه سيستم كلي باد وجود دارد . بادهاي تجاري بادهاي غربي وقطبي بادهاي موسمي علاوه بر اين بادهاي ديگري نيز وجود دارند كه يكي بادهاي محلي است كه در مناطق كوهستاني و دره ها جريان دارد همچنين نسيم شب و روز كه در سواحل دريا مي وزد از اين قبيل اند .


بارندگي :


بارش زماني اتفاق مي افتد كه هواي مرطوب و عامل صعود هر دو باهم در منطقه اي وجود داشته باشند. بعبارت ديگر هواي مرطوب بايد تا ارتفاع معيني بالا برود تا بر اثر سرد شدن آدياباتيك به نقطة‌اشباع برسد و در مرحلة بعد ابر را پديد آورد. نبود هر يك از اين دو عامل مانع وقوع بارش مي شود. در بوجود آمدن بارش مكانيزمهايي چون چرخندگي، همرفت، همرفت وزشي، همرفت حرارتي، و ناهمواريها موثرند . بارندگيها بصورت مايع و جامد ظاهر مي شوند .بارش مايع شامل باران، ريز باران، و رگبار و بارش جامد مانند برف، دانه يخ، سنجاقهاي يخي، برفدانة ريز، تگرگ نرم، تگرگ ريز، وتگرگ ( كاوياني و عليجاني 1382 )


كاربرد و نقش آب و هوا در معماري و پروژه هاي ساختماني :



در ­رابطه با كاربرد آب­وهوا در معماري روابط بين آب­وهوا و پروه­هاي ساختماني دو جنبة كلي وجود دارد .


1. اثرات آب و هوا بر روي طرح و شكل ساختمان و استقرار آن


2. اثرات مستتقيم آب و هوا بر روي فعاليت­هاي ساختماني


در رابطه با اثرات آب و هوا بر روي طرح و شكل ساختمان و استقرار آن و برنامه ريزي مربوط به آن بايد موارد زير مورد تأكيد قرار بگيرد .

الف.مكانيابي مناسب و مطلوب


ب. نظم و ترتيب بناها نسبت به يكديگر و در رابطه با تاثير پذيري از عناصر اقليمي


ج . مقاومت مصالح بكار گرفته شده در برابر عناصر و عوامل آب و هوايي


د. پلان، شكل، و طراحي ساختمان نسبت به شرايط آب و هوايي


ﻫ .ظرايب راحتي و آسايش مبتني بر يك معماري همساز با اقليم ( توجه به بيوكليماي اقليمي )


الف. مكانيابي پروژه :


در رابطه با مكانيابي دو عنصر دما و باد بيشترين نقش را دارند بنابراين بمنظور آمايش شهري و بالاخص ساخت و سازهاي جديد لازم است بخشهاي خوش­آب و هوا تر و داراي شرايط حرارتي مطلوب­تر به مناطق مسكوني، آموزشي، اداري، خدماتي، و تفرجگاهي اختصاص يابند. و ابنيه­هايي مانند انبارها،­ و صنايع آلوده ساز به نقاط داراي هواي نامساعدتر هدايت شوند .


ب. نظم و ترتيب و جهت­گيري بنا :


بعنوان مثال بناهاي مناطق سردسيري براي بهره برداري بيشتر از انرژي خورشيدي بايد فاصله دار باشند و توسط معابر عريضي از يكديگر دور باشند .


ج. مقاومت مصالح بكار رفته در بنا :



محيط­وطبيعت معمولا مواد و مصالح مورد نياز و سازگار با افليم را در اختيار انسان قرار مي دهد مثلا در مناطق كويري و بياباني رس بسيار زياد است و خشت و يا آجر حاصل از آن كه در معماري شهرهاي كويري چون يزد مورد استفاده قرار ميگيرد.كه ضمن عايق بودن در مقابل تغييرات حرارتي از نظر استحكام نيز گاه با تير آهن رقابت مي كند و يا در مناطق مرطوب جنگلي مثل شمال جنس مصالح بكار رفته در بناها بايد بگونه­اي باشد كه در برابر رطوبت و خورندگي ناشي از آن ( عمل هوازدگي شيميائي و فيزيكي ) مقاومت بيشتري داشته باشد .بطور كلي يك ساختمان مي بايد براي مقابله و مقاومت در برابر نيروهاي حاصل از عناصر و عوامل آب وهوايي نظير افت و خخيزهاي درجة‌حرارت ،تغيرات رطوبت ،باران ،‌بارسنگين برف و يخ و نيروي باد و فشار طراحي شود. درجة‌حرارت از عناصر اقليمي بسيار مهم است كه بايد در احداث ساختمان مورد توجه قرار گيرد بويژه در مورد مصالح فلزي كه تغييرات دما باعث انبساط و انقباض­آنها مي­شوددر اين مورد استفاده از رنگها كه بخش وسيعي از انسولاسيون خورشيد را منعكس مي كند به كم كردن اين گونه مسائل و مشكلات كمك مي كند. بطور كلي درجة‌حرارتهاي بالا و تغيرات ناگهاني درجة حرارت مشكلات زيادي را ببار مي آورند .


هنگاميكه درجة حرارت بسرعت به زير نقطة انجماد و يخبندان مي رسد بتن،سنگ،و ديگر انواع مصالح ساختماني دستخوش خساراتي مي شوند. انبساط يخ در درزها و شكافها عموما منجر به شكستگي و تخريب ساختمانها مي­شود بنابراين در شهرهاي بويژه گرم و بياباني كه دامنة گرما زياد است ديوارها،‌بامها، و مصالح ساختماني با توجه به ضريب انبساط شان بايد انتخاب شوند . همچنين درجة‌حرارت در عرضهاي پائين اثر نامطلوبي بر روي بامهاي آسفالته و قيراندود شده مي گذارد زيرا زماني كه اين بامها در معرض تابش آفتاب قرار مي گيرند دماي آنها گاه به 130 تا 140 درجة ‌فارنهايت مي رسد و اين مساله ضمن افزايش گرماي فضاي درون ساختمان باعث ذوب و جاري شدن قير در سطح بام ميگردد از تاثيرات ديگر درجة حرارت اثر بر روي كارائي كارگران ساختماني در اجراي پروژة ساختماني ميباشد . درجة‌حرارت خيلي بالا بطور محسوسي كار يدي را كند ميكند و ممكن است به بيمار شدن افراد منجر شود همچنين درجة حرارت پائين نيز لباسها و پوشش بيشتري مي طلبد كه اين هم كار يدي را پيچيده و مشكل مي سازد .حوادث ايجاد شده طي دوره­هاي با درجة حرارت پائين تر از نقطة انجماد و يا گرماي زياد فراوانتر از شرايط طبيعي مي باشد .


رطوبت نسبي موجود در هوا نيز به لحاظ اينكه بر روي مواد و مصالح ساختماني ،پوشش يا روكش ساختمان، ورنگها اثر مي گذارد با اهميت است فلزات از نظر فساد و خورندگي تدريجي تحت شرايط رطوبت نسبي بالا بسيار مستعد هستند فساد فيزيكي و شيميائي رنگها نيز تحت تاثير رطوبت بالا افزايش مي يابد ريزش باران نه تنها اثرات مخرب رطوبت را بيشتر مي­كند بلكه داراي آثار فيزيكي مستقيم بر روي سطوح روباز نيز هست بارانهاي سنگين بناهاي سفالي و خاكي را تخريب و فرسوده ميكند و روانابها و سيلهايي ايجاد مي­كنند كه هم فوندانسيونها را تحليل مي برند. اين نوع بارانها بتن تازه ريخته شده را حفر و خاكريزهاي زمين را فرسوده و اكثر فعاليت هاي متحرك زميني را كند يا متوقف مي سازند . سدها ، كانالها، ستونها و پلها نيز بايد حداكثر مقاومت را در برابر بارانهاي سنگين و سيل ناشي از آنها را داشته باشند.


ريزش برف و انباشته شدن آن مقاومت نسبتا زياد سازه ها را طلب مي­كند در بناهاي نواحي كوهستاني و عرضهاي بالا بامها را آنقدر محكم بايد ساخت كه تاب نگاه داشتن برفهاي سنگين را داشته باشد تراكم برف روي ساير سطوح افقي وزن فوق­العاده­اي را بوجود مي­آورد كه در اين صورت احداث حفاضهاي مكمل و اضافي براي جلوگيري از ريزش آنها لازم است لازم بذكر است ساختمانهايي كه مملو از يخ و برف هستند در مقابل ديگر عوامل جوي مثل باد آسيب پذيرترند.


باد نيز يك فشار و نيروي مستقيم را در مورد ساختماها و سازه هاي واقع در مسيرش اعمال مي­كند و لذا بايد حداكثر سرعت باد و فشار مورد انتظار را در طراحي ساختمانها ،برجها ،وپلها در نظر گرفته شود در اين رابطه محاسبات مبتني بر سوابق آب و هوائي و نيز آزمايشهاي مربوط به باد-­تونل به مهندسي سازه كمك مي كند .

د.طرح و شكل :



از نظر تاثير آب و هوا بر شكل و طرح ساختمان بايد موارد زير مورد توجه قرار گيرند.


1. نور و روشنايي فضاي داخلي بنا
2. تعادل حرارتي داخل ساختمان
3. موقع و محل بنا در برابر باران و برف و يخبندان
4. شكل بنا در رابطه با دفع و كاهش نيروي تخريبي باد
5. دفع و كاهش آلودگيها


اگر بنا و ساختماني در برابر عناصر و عوامل اقليمي خوب طراحي شود و شكل و پلان آن بگونه­اي باشد كه موارد بالا را تامين نمايد نه تنها ضريب ايمني و مقاومت سازه بالا مي رود بلكه راحتي و آسايش ساكنين بنا نيز از نظر بيوكليماي انساني فراهم مي­گردد .

شكل بنا و نور و روشنائي :



عوامل موثر در نورگيري ساختمان عبارتند از عرض جغرافيايي و موقعيت خورشيد كه زاوية‌تابش و جهت تابش در اين مورد موثر مي باشد .


ü طول زمان تابش و شدت تابش كه اولي به تعداد ساعات آفتابي در روز و دومي يعني شدت تابش به عواملي نظير ارتفاع مقدار ابر ، هواويزه ،و آلودگي جو بستگي دارد .
ü بافت شهري و جهت گيري كوچه ها ،خيابانها ، و معابر كه مسلما بافت فشرده و متراكم و معابر تنگ نورگيري را كم مي كند .
ü تراكم و فشردگي مساكن كه به مساحت آنها بستگي دارد طبعا در زمينها و قطعات كوچك فاصله و در نتيجه نورگيري بنا كم مي شود .
ü فرم و جهت صحن حياط در ارتباط با موقعيت ساختمانهاي همجوار .
ü وجود و يا عدم وجود بالكن و همچنين ميزان كشيدگي بالكنها و ايوانها در ارتباط با تابش خورشيد و سايه گيري .
ü محل قرارگيري پنجره ها و تعداد آنها ،شكل و ابعاد آنها ، كه يكي از مهمترين مسائل در نورگيري ساختمانها مي باشد در عرضهاي پائين بايد ارتفاع پنجره كم و شكل آن عرضي باشد و بالعكس در عرضهاي بالا ارتفاع پنجره زياد و شكل آن طولي و در عرضهاي مياني ابعاد پنجره بايد در حد متوسط و به شكل مربع بايد در نظر گرفته شود.
ü جنس و رنگ مصالح روكار و نماي ساختمان نيز در ميزان نورگيري موثر است. ديوارهاي سفيد و يا داراي رنگهاي روشن چون آلبدو و ضريب انعكاس بالايي دارند نور را بخوبي منعكس و به ساختمانهاي همجوار منتقل مي كنند و رنگهاي تيره عكس اين عمل مي كنند .

شكل بنا و تعادل حرارتي :



ايجاد حرارت مناسب و تهوية مطبوع در فضاي داخلي بنا يكي از موارد مربوط به معماري است و كار ساده و آساني نخواهد بود چون در رابطه با آسايش و يا عدم آسايش انسان قرار مي­گيرد و مفاهيم گرما وسرما ناشي از احساس طبيعي انسان و شرايط فيزيولوژيك وي مي باشد.


بطوركلي انسان براي برقراري تعادل حرارتي و آسايش گرمائي به شيوه هاي گوناگون به مبارزه با محيط و شرايط آب و هوائي مي پردازد مثلا از طريق غذا و خوراك ، لباس و پوشاك، ورزش، وسائل گرمائي و سرمائي ،ويا خانه و مسكن وامثال آن استفاده مي كند تا دماي بدن خود را كنترل كند در شرايطي كه ( منطقة آسايش ) فراهم گردد در اين هنگام انسان مي تواند راندمان كار خود را بالا ببرد بخوبي بخوابد و استراحت كند تاخستگي ناشي از كار روزانه را از بدن خارج سازد و بطور كلي احساس آسايش نمايد بديهي است كه يكي از معيارهاي مهم براي ايجاد تعادل حرارتي و در نتيجه منطقة آسايش بكار گيري استانداردهاي معماري و طراحي ساختمان براي افزايش يا كاهش دماي درون بنا مي­باشد براي نيل به اين هدف مي بايست عوامل موثر در حرارت فضاي دروني بنا را بشناسيم و سپس با توجه به نيازهاي حرارتي طرح و شكل مناسب را انتخاب كنيم تا هم تعادل حرارتي و احساس آسايش بدست آيد و هم هزينه هاي مربوط به دستگاههاي حرارتي و برودتي به حداقل خود برسد عمده ترين عوامل موثر در حرارت بنا عبارتند از


ü تقريبا تمام عوامل موثر در نورگيري بنا در شرايط حرارتي آن نيز موثر مي باشند
ü شكل بام و جنس مصالح بكار رفته در آن
ü ارتفاع سقف نسبت به كف
ü ضخامت ديوارها،ديوارهاي عايق
ü تعداد لايه هاي بكار رفته در بام يا سقف، جداره يا ديواره و پنجره ها
ü تهوية عرضي


در اقليم­هاي گرم و بسيار گرم ساختمان باد بگونه­اي طراحي شود كه حرارت خارج را بخود جذب نكند بويژه حرارتي كه توسط اشعه­هاي مستقيم خورشيد توليد مي­گردند بعنوان مثال در اينگونه اقليم ها استفاده از بامهاي گنبدي توصيه مي شود .برعكس در آب و هواهاي سرد و بسيار سرد طرح و شكل ساختمان و حتي مصالح بكار رفته در آن بايد بگونه­اي باشد كه حرارت درون بنا را حفظ كند براي اين مناطق بامهاي مسطح مناسب مسي باشد زيرا به نسبت حداكثر جذب انرژي خورشيدي صورت مي­گيرد .شكل بنا در رابطه با برف و باران نيز اهميت دارد .


در مورد باد نيز بايد براي جلوگيري از اثرات مخرب آن مقاومت مصالح و نيز طرح و شكل بنا و طرز قرارگيري بنا بسيار مهم است شرايط و ويژگيهاي باد در رابطه با طراحي ساختمان اصولا عبارت است از آشفتگي باد ( توفاني بودن باد) سرعت بالا (بالاخص سرعت زياد) ، جهت باد ، وزش باد در سطح زمين وتداوم باد، بررسي اين ويژگيها مي تواند در مورد بادهاي غالب ، بادهاي محلي ،ويا حالات استثنائي باد ، (مثل تورنادوها و هاريكن ها ) صورت گيرد . اثرات كلي باد بر روي اشياو عوارض ثابت و مستقر در مسيرش را مي توان بشرح زير بيان كرد .


ü فشار مستقيم و مثبت
ü كشش آئرو­ديناميك
ü فشار منفي (مكش)
ü اثرات جنبشي
ü اثرات هارمونيك ( ارتعاش ، لرزش )
ü اثرات روبيدگي و تنظيف

اصول كلي كه در طراحي ساختمان در رابطه با باد بايد مورد توجه قرار گيرند عبارتند از :



ü ساختمانهاي داراي شكل مدور نسبت به بناهاي زاويه دار و حاوي سطوح صاف مقاومت بالاتري در مقابل باد دارند. به همين خاطر در مناطق گرم و خشك و بياباني كه باد نيز زياد است بناهاي گنبدي شكل مناسب هستند.


ü ساختمانهاي بلند و مرتفع كه داراي ابعاد افقي كوتاه هستند در برابر واژگون شدن و يا خم شدن كامل در قسمتهاي فوقاني شان مستعدترند بناهاي پهلو باز و يا بناهاي داراي اشكال بادگير چون تمايل دارند باد را به چنگ در آورند نسبت به آنهائي كه در برابر فشارهاي عمومي طراحي شده اند نيروي باد را بيشتر خواهند كرد ساختمانهاي روباز و صاف نيز بايد بمنظور مقابله با نيروهاي اصلي بيروني كه بر سطوح داخلي واقع مي شوند ارزيابي گردند.


ü بر آمدگي يا جلو آمدگي بنا جان پناهها و ديوارهاي بلند، نرده هاي سخت و محكم ، سايه بانها ، و بالكنهاي سكونت ، پيش آمدگيهاي عريض و ديوارهاي بيروني بي دوام و ناپايدار و امثال آن باد نسبتا زيادي را به چنگ مي اندازند و در نتيجه بر اثر كششي همه جانبه بر ساختمان مي افزايند .


ü علائم و نشانه ها ، دودكشها ، آنتنها ، چهارطاقي ها و ساير تجهيزات روي بام ساختمانها نيز دستخوش اثر روبيدگي قرار مي گيرند.


ü يكي ديگر از موارد مهم مربوط به در ها و پنجره ها مي باشد شيشه ها بايد بگونه اي نسب شوند كه به بعضي جابجائي هاي شيشه نسبت به چهارچوب امكان بدهند چهارچوبها نيز بايد به صورتي كار گذاشته شوند كه به برخي حركات و جابجائي هاي سازة بنا اجازه بدهد بدون اينكه باري به چهارچوب در و پنجره ها منتقل شود.

ضرايب راحتي و آسايش در ساختمانها :



بديهي است كه در معماري و برنامه ريزي و طراحي ساختمان اگر به مواردي كه تاكنون بيان گرديد توجه داشته باشيم و آنها را رعايت كنيم شرايط زيستي مناسب فراهم مي گردد يكي از معيارهاي مهم آسايش وجود شرايط حرارتي مطلوب مي باشد. به هر حال امروزه بايد در حداقل فضاي ممكن بنايي احداث شود كه نيازآسايش انسان در تمام فصول را برآورده سازد براي نيل به اين منظور بايد سعي نمود در زمستان به جاي استفاده از سوخت هاي فسيلي و دستگاههاي گرم كننده بيشتر از انرژي خورشيدي و طبيعت بهره گرفت و در تابستان نيز از حداكثر سايه ، باد و ديگر ويژگيهاي اقليمي سود جست.

منابع:


1. زمرديان، جعفر- كاربرد جغرافياي طبيعي در برنامه ريزي شهري و روستائي -دانشگاه پيام نور ،1374
2. كسمائي ،مرتضي . احمدي نژاد، محمد - اقليم و معماري - نشرخاك، 1383
3. محمدي، حسين - آب وهواشناسي كاربردي - دانشگاه تهران ،1385
4. جعفرپور، ابراهيم -اقليم شناسي - دانشگاه تهران ، 1381
5. عليجاني ، بهلول . كاوياني ، محمد رضا - مباني آب و هواشناسي - انتشارات سمت ،1382
6. رجائي ،عبدالحميد - كاربرد جغرافياي طبيعي در برنامه ريزي شهري و روستائي - انتشارات سمت ،1382
7. قباديان ، وحيد . فيض مهدوي ، محمد - طراحي اقليمي - دانشگاه تهران، 1380
منبع : s-vahdati.blogfa.com

اقلیم و معماری بندر ترکمن
موضوع مقاله:

اقلیم و معماری بندر ترکمن

نویسنده:

حافظ پناهی

کارشناس ارشد اقلیم شناسی

مقدمه

امروز در اغلب برنامه ریزیهای مسکن و شهرسازی ، اقلیم ومطالعات جغرافیایی اساس کار می باشد . اقلیم به عنوان یکی از مهمترین فاکتور مورد بررسی در احداث ساختمان ها که در آن خصوصیات اقلیمی منطقه در جهت استفاده بهتر و مطلوبتر از ساختمان های احداث شده مورد مطالعه قرار می گیرد . شهر بندرترکمن نیز با توجه به رشد جمعیت واحداث ساختمان های مسکونی جدید نیاز به یک برنامه ریزی مدون و جدیدی از برنامه های مطلوب اقلیم و معماری دارد .


با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه و تنوع آب و هوایی در فصول مختلف سال نیاز در این است که طراحی ساختمانها اعم از مسکونی و اداری و ... دارای آسایش اقلیمی باشند تا کمتر از انرژی استفاده شود و برای مثال استفاده از کوران در تابستانها می توانند جای استفاده از کولر را بگیرد که این امر با توجه به نوع اقلیم و کاربرد آن در معماری و تلفیق این دو فاکتور انجام خواهد پذیرفت در مناطق جنوب دریای خزر با توجهه به اقلیم خاص خزری تنوع آب و هوا در فصول مختلف سال متفاوت است و احداث ساختمانهایی که بتوان در آن تمام مدت فصول سال در آسایش اقلیمی زندگی کرد

این امر مستلزم بررسی شرایط اقلیمی منطقه اعم از بارش ، دما ، رطوبت ، باد ... و ترکیب آن با عوامل معماری مثل نوع مصالح ساختمان ، طرز قرارگیری نسبت به نور خورشید ، ارتفاع از زمین ، جهت قرارگیری ساختمان نسبت به نور آفتاب و باد و ... می باشد در این کار می توان در جداول بیوکلماتیک ساختمانی ( نمودار گیونی ، الگی ) استفاده کرد که در آن با استفاده از رطوبت و دما یک منطقه و جدول بیوکلیماتیک محدوده آسایش حرارتی بر حسب ماههای سال بدست می آید در این مقاله سعی شده است که اقلیم منطقه بندرترکمن را در رابطه با معماری مورد بررسی قرار داده تا نتایج مطلوب و بهتر ارائه گردد بدین منظور داده های آماری هواشناسی ایستگاه کلیماتولوژی بندرترکمن و ایستگاه سینوپتیک هاشم آباد گرگان ( به عنوان نزدیکترین ایستگاه برای استفاده برخی از پارامترهایی مثل باد که در ایستگاه کلیماتولوژی موجود نمی باشد ) و ایستگاه تبخير و باران سنجی غفارحاجی واقع در 5 کیلوتری شمال شهر بندرترکمن وابسته به وزارت نیرو انتخاب شده است .


چند نمونه از معماری محلی در گذشته با توجه به نوع اقلیم :



در نواحی مرطوب و بیشتر در کرانه ی دریا برای محافظت از رطوبت بیش از حد زمین ، خانه ها برروی پایه های چوبی ساخته می شد و یا اینکه بمنظور حفاظت از باران ، بالکن های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ایجاد گردیده که این شرایط تا چندی پیش در اغلب خانه های روستایی به وضوح قابل مشاهده بود و این فضا ها در بسیاری از ماههای سال برای کار و استراحت و در پاره ای از موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی و ... مورد استفاده قرار می گرفت .


بدلیل وجود بارندگی کم و بیش زیاد در این مناطق بام ها شیب دار بوده و با استفاده از ناودانی ها آب باران را به داخل ناودانی ها هدایت می کردند و از آن طریق به آب انبارها که در بیشتر خانه های روستایی وجود دارد و از این طریق آب مورد نیاز خود را بدست می آوردند و یا در نقاطی که وزش باد شدید و طولانی است قسمت های رو به باد ساختمانها کاملا بسته هستند که امروزه سمت غربی اغلب خانه ها کاملا بسته است که اين شرایط قابل مشاهده می باشد .


اصول اولیه ساختمان سازی و استفاده از مطلوب های اقلیمی از گذشته مورد توجه مردمان این مناطق بوده است و امروزه با توجه به توسعه سریع شهرنشینی و گسترش شهر و پیشرفت علم تغییراتی در نوع مصالح ساختمانها و حتی در نوع کاربرد آن بوجود آمده است .


به عنوان نمونه استفاده از پایه های چوبی برای جلوگیری از رطوبت امروزه جایش را به بتن ریزی و شن ریزی و پی سازی ساختمان داده .
شهر بندرترکمن بر اساس شهر سازی آلمانی ساخته شده است که در آن خیابان های باریک و کوچه های باریک به صورت شطرنجی با چهارراهی در زمان رضا خان در حدود سال 1300 با طراحی و ساخت مهندسی آلمانی احداث شده است .


امروز با نیاز به تجدید ساختمانهای قدیمی واحداث ساختمانهای جدید هیچ گونه اصول معماری مدرن در آن مشاهده نمی شود که این خود در سیمای شهر مشهود می باشد . به عنوان نمونه شهرک شیلات که در دهه 70 احداث شده نیز از این قاعده مستثنا نیست در این شهرک هیچ گونه از شهرسازی مدرن و یا حداقل از اصول اقلیمی و معماری در حد بسیار ناچیز نیز استفاده نشده است ، عدم مکان یابی درست و نبود امکانات رفاهی و وجود مشکلات ارتباطی و عدم نورگیری درست ساختمانها ، عدم استفاده از کوران که در نوع قرار گیری درب و پنجره ها مشهود است و با توجه به جدید بودن ساخت این شهرک جای تعجب فراوان است .


منطقه ترکمن در کل فاقد یک اصول معماری مدرن می باشد و لذا تیپولوژی معماری اصیل و با هویت شهری در این منطقه دارای ریشه هایی از معماری است که حاصل تلفیق با معماری روستایی مخصوص بوده و شاید سننی از معماری آسیای مرکزی ( ترکمنستان و ... ) در آن نفوذ کرده باشد البته عوامل متعددی در این تلفیق نقش داشته اند که دارای جنبه های تاریخی و جغرافیایی می باشد .

از مشخصه های مهم این معماری عبارتند از :



- جنس دیوارها در خانه های این منطقه آجری یا خشتی (ساخت قدیم) که با ملات و کاه گل کار گشته و با گچ و نقش ویژه پوشیده می گردند .


- ناودان ها که همیشه رو کار نصب می گردند و به آب انبار هدایت می شدند که این ناودان ها فلزی یا از ورق گالوانیزه می باشند .


- در ساختمانهای سنتی بدلیل کمبود نور طبیعی استفاده از پنجره های بزرگ و رو به آفتاب و بهره گیری از رنگ های روشن در داخل ساختمان


- در فصول پر باران سال وزش باد از سمت شمال غرب و غرب و گاهی همراه با رگبار تند که به ساختمان ها می خورد بدین خاطر ضلع غربی ساختمانها کاملا بسته می باشند زیرا آب بندی پنجره ها همیشه با مشکلات جدی روبه رو است .


- ( نمای پشت بام پنجره ها ) دریچه ای که برای عبور از فضای پشت بام شیروانی ) به روی شیروانی تعبیه شده است و به صورت نماد برجسته ای بر روی بام خانه ها می توان مشاهده کرد .


- نمای ساختمان ها همیشه رو به آفتاب ( سمت جنوب ) قرار می گیرد تابتوان از نور خورشید استفاده بهینه برده شود .


ولی امروزه و در چند سال اخیر با احداث ساختمانهای جدید و مدرنیزاسیون جدید شهری که هیچ سنخیتی با اصول اولیه ساختمان سازی اعم از معماری و اقلیم ندارد متداول شده است . ولی با رعایت اصول رایج در مسکن و شهرسازی و مطالعات گسترده در رابطه با شهرسازی و شهرک سازیهای جدید منجمله در نوع اقلیم منطقه ، زمین شناسی ، زلزله خیزی و ... به یک استاندارد جهانی رسید تا از منابع موجود حداکثر استفاده مطلوب و بهینه برده شود که این امر با رعایت تمامی قوانین و اصول حاکم بر برنامه ریزیهای ناحیه ای و منطقه ای بوقوع خواهد پیوست . در این نوع طراحی ها برای دست یافتن به مطلوب های آسایش اقلیمی اولین کار با شناخت پارامترهای اقلیمی منطقه اعم از نوع اقلیم و آب و هوا و ... انجام خواهد گرفت .


طبقه بندی اقلیمی منطقه :



موقعیت جغرافیایی ، وضع پستی وبلندی ، دوری ونزدیکی به دریا ، قرارگیری در مسیر بادهای خشک و گرم ، نوع خاک و پوشش گیاهی منطقه ... در بوجود آمدن تیپ اقلیمی مهم می باشند . برای بدست آوردن تیپ اقلیمی این منطقه از روشهای متداول کوپن ، ایوانف آمبروژه و دمارتن اصلاح شده استفاده شده است . که در این تقسیم بندی ها ، کوپن آب و هوای مدیترانه ای ( معتدل و مرطوب ) ، ایوانف آب و هوای استپی که مابین بیابانی و مرطوب جنگلی است و روش آمبروژه در منطقه نیمه مرطوب معتدل قرار دارد ویا به عبارت بسیار درستر مرز بین اقلیم نیمه خشک معتدل و نیمه مرطوب معتدل قرار دارد . روش دمارتن اصلاح شده در منطقه نیمه خشک قرار دارد که در ذیل به شرح کامل این روشها پرداخته می شود .

جدول 1 درجه حرارت ماهانه بندرترکمن

ماههای سال فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور مهر آبان آذر دی بهمن اسفند سالانه
درجه حرارت 1/16 7/20 1/25 4/27 9/27 9/24 9/19 8/13 5/9 6/7 5/8 8/10 7/17

جدول 2 : بارش ماهانه شهرستان بندرترکمن

ماههای سال فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور مهر آبان آذر دی بهمن اسفند سالانه
بارش 2/32 4/30 22 4/16 18 4/39 5/55 3/66 6/51 40 8/43 7/46 3/462

جدول 3 درجه حرارت مینیمم و ماکزیمم شهرستان بندرترکمن

ماههای سال فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور مهر آبان آذر دی بهمن اسفند سالانه
مینیمم 2/11 9/15 9/20 8/23 1/24 5/20 5/14 4/8 8/4 9/2 7/3 1/6 13
ماکزیمم 21 5/25 2/29 31 8/31 3/29 2/25 2/19 3/14 4/12 4/13 4/15 3/22
روشهاي طبقه بندی اقليمي :

روش كوپن :


شهرستان بندرترکمن با دارا بودن میانگین درجه حرارت 7/17 جز مشخصه c معتدل و به علت بارش زمستانه جز مشخصه s و به علت داشتن گرمای بالای 22 درجه در مرداد ماه دارای مشخصه a می باشد . درجه حرارت مرداد ماه 9/27 درجه است . در تقسیم بندی کوپن این منطقه دارای csa (اقلیم معتدل مدیترانه ای ) می باشد. که شرایط اقلیم معتدل مدیترانه ای زمستان ملایم و مرطوب ، تابستان با گرمای زیاد و خشک می باشد

روش طبقه بندی آمبروژه :


بر اساس فرمول و فاکتورهای ذیل می باشد .


Q = ضریب آمبروژه یا ضریب بارندگی
P = میانگین بارندگی سالانه به میلی متر
M = میانگین درجه حرارت در گرمترین ماه سال بر حسب کلوین
m = میانگین حداقل درجه حرارت در سردترین ماه سال برحسب کلوین

برای شهر بندرترکمن
m = 2/9+275=277/9
8/306 = 275+8/31 =M
P = 462

* بعد از بدست آوردن در نمودار ( جدول ) آمبروژه قرار می دهیم * بر اساس نمودار امبروژه در محدوده اقليم نيمه مرطوب معتدل قراردارد

روش ایوانف :


که بر اساس مقایسه بارندگی و تبخیر است که دارای فرمول و فاکتورهای زیر می باشد


I = ضریب رطوبتی ایوانف
P= مقدار بارندگی سالانه به سانتی متی ( r-100 )( +5/2)E = 0/0018
E = تبخیر ماهانه به سانتی متر t = 77/7
T = متوسط درجه حرارت ماهانه درصد r = 76
r = متوسط رطوبت نسبی ماهانه (%)
= جمع تبخیر در ماههای سال به سانتی متر
محدوده اقلیمی در روش ایوانف


نام اقلیم محدوده ضریب رطوبتی ایوانف
مناطق بسیار مرطوب جنگلی I ≥ 1/5
مناطق مرطوب جنگلی 1/49 ≥ I ≥ 1
مناطق استپی جنگلی 99 ≥ I ≥ 0/6
استپی ≥ I ≥ 0/3 59
بیابان 0/29 ≥ I ≥ 0/13
صحرایی 0 0/12 ≥ I ≥

متوسط ماهانه تبخیر ایستگاه غفارحاجی به عنوان نردیکترین ایستگاه برحسب cm

مهر آبان آذر دی بهمن اسفند فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور سالانه
1/13 30/6 69/2 30/1 38/1 18/2 9/5 9/24 93/18 5/21 4/21 4/13 132/98
جاگذاری و انجام مراحل فرمول


تبخیر ماهانه


ضریب رطوبتی


بر اساس جدول ایوانف دارای اقلیم استپی می باشد که نزدیک به شرایط خشک بیابانی می باشد .


روش دمارتن اصلاح شد :

بر اساس مقدار بارش سالانه و متوسط دمای سالانه به سانتی گراد و بر مبنای ضریب خشکی است . دارای فرمول و جدول زیر می باشد .


IA = ضریب خشکی
P = مقدار بارش سالانه به میلی متر
t = متوسط درجه حرارت سالانه به سانتی گراد
10 = عدد ثابت
نام اقلیم
محدوده خشکی دمارتن
خشک
I < 10
نیمه خشک
19/9 ≥ I ≥ 10
مدیترانه ای
20 ≥ I ≥9/23
نیمه مرطوب
≥ I ≥ 249/27
مرطوب
34/9≥ I ≥ 28
بسیار مرطوب
I > 35



بر اساس جدول دارای اقلیم نیمه خشک است .


بر ساس روش آمبروژه در محدوده اقلیم خشک معتدل و نیمه مرطوب معتدل قرار دارد . براساس روش کوپن در محدوده نیمه خشک و براساس روش ایوانف در محدوده استپی قرار دارد . در کل می توان این منطقه را در محدوده نیمه خشک قرار داد و در بسیاری از مواقع در اقلیم نیمه مرطوب معتدل هم می توان قرار داد .
بر این اساس این مناطق دارای اقالیم متفاوتي می باشد که هر کدام شرایط خاص خود را دارد ولی آنچه بارز و مهمتر جلوه می کند وجود تابستان های گرم و زمستان های سرد می باشد . در طراحی های معماری ساختمان سازی طوری باید ساخته شود که بتوان استفاده مطلوب را از اصول نوع ساختمان سازی ( طرز قرارگیری نسبت به نور خورشید ف جهت وزش باد غالب و بادهای محلی ) برد تا بتوان از حداقل انرژی در فصول مختلف سال بهره گیری کرد . و ساختمانها طوری ساخته شود که در آن بتوان از شرایط طبیعی هوای محیط استفاده حداکثر و بهینه بدون استفاده از وسایل گرمایشی یا سرمایشی را کرد .


باد یا جریان هوا

از اختلاف فشار دینامیکی و حرارتی بین مراکز پرفشار و کم فشار ایجاد می شود و نقش تعیین کننده ای در تبخیر و تعرق و رطوبت نسبی و شرایط زیست اقلیمی دارد .

امروزه باد به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای اقلیمی در اعم برنامه ریزی استفاده می شود . در مکان یابی های صنعتی و احداث نیروگاهها باد فاکتور مهم و غالب می باشد .
در معماری نیز باد به عنوان عامل مهم و تاثیرگذار در نوع مصالح ، نحوه قرارگیری ، و ... استفاده می شود . و اثرات آن برروی عوامل مذکور بررسی می شود . سرعت باد ، جهت باد و میزان استمرار آن امروزه علاوه بر کاربردهای متفاوت اعم از طراحی تاسیسات ، رفع آلودگی های شهری صنعتی و میزان جذب و تبخیر و تعرق گیاهان در معماری نیز مورد استفاده قرار می گیرد . بدین منظور ابتدا به شرح مختصر از بادهای موجود منطقه پرداخته و سپس با استفاده از آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک هاشم آباد گرگان سرعت و جهت باد غالب منطقه نیز بررسی خواهد شد .

بادهایی که در زمستان و پاییز می وزند :


1 – ( قایرایل ، قایرا به معنی شمال و یل به معنی باد در زبان ترکمنی ) در فصل زمستان از سمت شمال وارد منطقه می شود که بسیار سرد و خشک است . البته مدت وزش آن کوتاه است . در فصل تابستان هم بصورت ملایم می وزد و تا حدودی باعث خنک شدن منطقه می شود .


2 – باد دش توه ( باد غربی ) از بادهای زمستانه که مناطق غربی را تحت تاثیر قرار می دهد و از شدت کمی برخوردار است وزش این بادها در دی ماه و بهمن باعث هجوم ماهیان به نواحی ساحلی می گردد


3 – باد جلو از ( باد شمال غربی ) این باد عمدتا در فصل زمستان و از شمال غرب می وزد دارای سرعت زیادی نیست و فقط مناطق ساحلی را تحت تاثیر قرار می دهد .


4 – باد سورتیک ( باد شرقی ) جز بادهای مهم ثبت شده در آمار هواشناسی جهانی است . منشا این باد سیبری است که بر اثر برخورد با کوهستان های شمال خراسان تغییر جهت می دهد و با سرعت کم از سمت شرق به جلگه گرگان می وزد این بادها خشک و خیلی سوزناک می باشند و باعث کاهش دمای هوا می گردند ، گاهی نیز با نزول باران و برف توام می گردد .


5 – باد آشاق یل ( باد غربی ) در طول سال از شدت متفاوتی برخوردار است و از سمت غرب می وزد . در زمستان ها از شدت بیشتری برخوردار است . شدیدترین حالت های طوفانی دریای خزر در سواحل بندرترکمن در زمستان وبه هنگام وجود بادهای غربی صورت می گیرد . این بادها باعث شکسته شدن تیرهای برق ، درختان و کنده شدن حلبی خانه ها و ... می گردد .


بادهایی که در بهار و تابستان می وزند :



1 – خشکه باد :

در بهار و تابستان از سمت شرق می وزد و کاملا گرم و خشک است و میزان تبخیر را بالا می برد .


2 – نسیم دریا به جلگه :

این نسیم در اثر اختلاف فشار روی دریا و خشکی ایجاد می شود و از سمت غرب به شرق می وزد و خیلی ملایم است در آوردن رطوبت دریا حاصل تبخیر سطحی روی دریای خزر نقش سازنده ای دارد .

3 – نسیم کوه به جلگه :

جریان هوای نسبتا خشکی که در فصل تابستان به هنگام شب و زمانی که فعالیت بادهای شمالی و غربی محدود می شوند فعالیت دارد . بر این اساس با استفاده از جهت وزش بادها می توان نوع قرارگیری ساختمان ، درب ها وپنجره ها را تعیین نمود که باد غالب این مناطق بادهای غربی است و در زمستان بادهای دیگر نیز با شدت و فعالیت بسیار کم مشاهده می شود ولی در تابستان نسیم های دریا به جلگه و کوه به جنگل که مشاهده کرد . برای تحلیل سرعت ، جهت و دوام باد در محدوده مورد مطالعه به علت نبود ایستگاه سینوپتیک از آمار نزدیکترین ایستگاه یعنی هاشم آباد گرگان استفاده می شود .


بر اساس جدول ( چهار) درصد دیده بانی هوا آرام کمتر از یک نات ( يك نات برابر با 875/1 متر بر ثانیه ) بوده است . در این دوره آماری حداکثر سرعت باد سالانه 40 نات یا 75 کیلومتر در ساعت بوده که مربوط به ماه اردیبهشت می باشد و کمترین سرعت باد در آذر ماه با 3 نات می باشد . باد غالب با 16 درصد فراوانی و با سرعت 1/6 نات 3/11 کیلومتر می باشد . متوسط سرعت باد در ساعت در همه جهات 5/2 نات 5/4 کیلومتر در ساعت بوده است .


در این ایستگاه در مهر ماه باد کاملا شمالی (صفر درجه 360 ) در ماههای مهر و آبان شمال غربی و در بقیه ماههای سال باد غالب جهت 270 درجه باد غربی است .
جهت شدیدترین باد غالب نیز غربی می باشد .


جدول چهار : توزیع فراوانی باد ایستگاه هاشم آباد

مهر آبان آذر دی بهمن اسفند فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور سالانه
حداکثر سرعت باد 22 30 20 20 26 28 32 40 24 27 30 25 40
متوسط سرعت باد غالب 6 8/3 3 7/5 8/5 4/6 6 7/6 4/6 6 6 7/5 6
متوسط سرعت باد در ساعت 2 7/1 6/1 7/1 2 5/2 6/2 3 3/3 2/3 3 2 5/2
دصد باد غالب 11 7/8 9 9 11 8/16 3/17 22 24 7/23 25 20 16
درصد آرامش هوا 56 59 58 55 52 45 46 40 36 35 37 45 47
تعداد دیده بانی 153 146 153 152 138 152 149 9/152 149 154 154 149 1802
جهت شدیدترین باد 270 210 270 270 270 270 270 270 270 200 270 210 270
جهت باد غالب 360 315 315 270 270 270 270 270 270 270 270 270
270


جدول 5 رطوبت نسبی شهرستان بندرترکمن

ماههای سال فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور مهر آبان آذر دی بهمن اسفند سالانه
رطوبت 77 74 72 73 73 74 76 78 82 81 79 78 76

تهویه :


با توجه به رطوبت زیاد منطقه باید ایجاد کوران در داخل ساختمان مورد توجه قرار گیرد . بهره گیری از کوران به عنوان تهویه طبیعی بدلیل عدم تحمیل هزینه برای ساختمان ها مطلوب است .


1 – ارتفاع ساختمان ها که یکی از عوامل تعیین کننده میزان فشار در نتیجه ایجاد تهویه طبيعی در ساختمان ها می باشد . ساختمان های دراز که از درختان و ساختمان های اطراف بلندتر هستند می توانند بهتر ایجاد تهویه طبیعی را انجام دهند .


2 – سمت ساختمان ها در رابطه با استقرار آن در استفاده از بادهای مطلوب به نحوی که بتوان حداکثر استفاده را برد حائز اهمیت است . سطح خارجی ساختمان ها هر شرایطی هیچ وقت نباید پشت به باد قرار گیرد .


3 – ایجاد پنجره های بزرگ موقع ای خوب است که بتوان فضای داخلی ساختمان را در برابر تابش آفتاب در تابستان محافظت نماید .


4 – قرارگیری مورب پنجره ها نسبت به جهت وزش بادهای غالب منطقه ( جهت غربی ) موجب چرخش باد در فضاهای داخلی و ایجاد موثرترین کوران در ساختمان خواهد شد .


با توجه به جهت وزش بادهای غالب عمدتا غربی و وجود باد در بیشتر اوقات ماههای گرم با استفاده از کوران می توان فضای مناسب و خنکی را برای ساختمان ایجاد نمود .


با توجه به شرایط آب و هوای بندرترکمن ساختمانهایی که در این منطقه ایجاد می شوند برای استفاده مطلوب و بهینه از ساختمان ساخته شده می توانند از شرایط ذیل پیروی کنند :


با اینکه دمای هوا در این نوع آب و هوا که انعطاف پذیر بودن ساختمان را ممکن می سازد ولی مطلوب ترین فرم پلان در چنین اقلیمی مستطیل است چون طول ساختمان حدودا در جهت تابش آفتاب ( شرقی – غربی ) قرار خواهد گرفت
منبع : porsyar.com

عوامل اقلیمی در بازار
بازار

بازار به عنوان شریان اصلی و مسیر عبور و مرور بوده است ، مسیر بازار معمولا از دروازه ی اصلی شهر شروع شده و به مرکز شهر ختم می شود ، و گاهی هم ادامه بازار به دروازه دیگر شهر می رسد . (شهر هرات در دوره ی تیموریان و صفویه )

بازارها اکثرا در مجاور ارگ حکومتی ، مسجد جامع و میدان اصلی شهر قرار دارند و دارای ساختمان های جنبی بسیاری هستند مانند سرا ،تیمچه ، مسجد ، مدرسه ، آب انبار، حمام و ...
هیچ بنا یا مجموعه ای در ایران ، در طول دوره ی شهر نشینی نتوانسته است این گوناگونی و فراهم آوردن فعالیت های مختلف شهری را در یک مکان جمع کند . در واقع بازار نبض شهر است ، مکانی در ارتباط مستقیم با تمامی ارگان های فرهنگی ،سیاسی و خدماتی شهر می باشد و تبلور کلیه ی فعالیت های شهری در آن نمایش پیدا می کند .

شکل 7.1 ارگ حکومتی ، بازار و مسجد ؛بارزترین ابنیه ی شهر تاریخی بم

شکل 8.2 بازار به عنوان شریان اصلی و مسیر عبور و مرور در شهر شیراز

شکل 8.3 بازاراصفهان نقاط اصلی شهر را به هم مرتبط می کند .

بازار در کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان

در این مناطق فراهم نمودن شرایط آسایش در بازار مستلزم ممانعت از تابش آفتاب گرم و و سوزان و همچنین تسهیل جریان هوا در بازار است ؛ به همین دلیل بازارها در این مناطق دارای سایبانی مرتفع معمولا از جنس حصیر یا پارچه و یا مانند بعضی از بازارهای قدیم بوشهر ، بندر لنگه و خرمشهر از سایه بان های تیرچوبی و مصالح بنایی استاده گردیده است .طول راسته های بازار کم و حداکثر از چند متر تجاوز نمی کند < بازار ها فاقد زیر زمین هستند .

از جمله بنادر مهم و مرکز مهم تجاری در اوایل دوره حکومت اسلامی شهر بندری سیراف در ساحل خلیج فارس بوده است
از دیگر مراکز عمدهی تجاری در خلیج فارس ، جزیره ی کیش بوده است ؛ در این جزیره اثری از بازارهای قدیمی باقی نمانده است ولی بومیان جزیره از روی مدل قدیم بازار ، یک بازار جدید با پلان صلیبی شکل و با مصالح بتنی در کنار ساحل خلیج ساخته اند دارای طاق های مرتفع بتنی و و جهت تهویه ی هوا و تأمین نور، یک فاصله ی 75 سانتی متری بین طاق راسته و بام حجره ها وجود دارد

بازار در دشت های فلات

اکثر راسته های بازار دارای طاق با مصالح بنایی هستند؛ به دلیل گرمای هوا و تابش آفتاب طاق ها بلند و عرض راسته ها زیاد و منفذهای بالای طاق بزرگ هستند و گاهی بازشوهایی در زیر طاق قرار دارد .مانند بازار وکیل شیراز و قیصریه ی ابراهیم خان

طاق بازار


جلوی تابش گرم آفتاب را در تابستان می گیرد و در زمستان به تعادل دمای بازار کمک می کند
ورود گرد و غبار و بادهای کویری را می گیرذ
جلوی اصوات مزاحم مانند ترافیک شهری و کارگاههای صنعتی را نیز تا حدودی می گیرد



ارتفاع طاق راستها و مصالح مورد استفاده در سنگ فرش و آجرکاری و تزئینات طاق و دیوار و همچنین در حجره ها به اهمیت تجاری و اقتصادی هر راسته بستگی دارد .

در قسمت هایی که راسته بازار در مقابل مکانی به خصوص قرار می گیرد مانند مدسه ، مسجد و ... ویا در چهار سوقها و ورودی بازارها جهت پوشاندن طاق در این قسمت ها اغلب گنبدی مرتفع احداث می کنند .
منبع:archdexign.com

اقلیم ومعماری کاشان
مقدمه

آنگاه كه بر اثر بريدگي فرهنگي، رشته هاي اصالت ديرين، گسسته و آثار آن در همه جا و همه چيز نمايان شد، تمايل به يافتن هويت اصيل خود فزوني يافت. در اين ميان آثار معماري گذشته نيز همچون ديگر گزينه هايي كه نشانه اي از اصالت گذشته ما داشتند، نيازمند بازشناسي و معرفي شدند تا گوهرهاي فرو خفته و خاك گرفته بار ديگر به جلوه گري بپردازند. هر چند معماري كهن اين سرزمين، تاريخي چند هزار ساله را پشت سر دارد اما تلاش هايي كه براي شناسايي و معرفي آثار به جامانده صورت گرفته، سابقه اي كوتاه دارد و تنها يك دهه است كه دلسوزان فرهنگ و هنر اين مرز و بوم به صورت جدي به بازنگري و بازسازي اين آثار گرانسنگ روي آورده و كوشيده اند گردوغبار قرون را از چهره اين گوهرهاي تابناك بزدايند. علل و عوامل مؤثر در آن بي توجهي طولاني و اين التفات ناگهاني به آثار تاريخي معماري، بحث مفصلي را مي طلبد كه در حوصله اين مختصر نيست، اما همين قدر بايد اشاره كرد كه «آن بي توجهي در واقع نتيجه توجه كامل و اين التفات ناگهاني ثمره بي التفاتي است». بافت تاريخي كاشان يكي از همين گنجينه هاست كه گوهرهاي چشم نواز و خيال انگيز زيادي را در دل خود دارد و دركنار توجه هاي به عمل آمده، اقدام ها و تصميمات مؤثرتري را براي احيا و بازشناسي مي طلبد.

کاشان

کاشان مرکز شهرستان کاشان در استان اصفهان است که به عنوان يكي از مهم ترين قطب هاي گردشگري كشور با آثار باستاني برجسته، بناهاي تاريخي و معماري كهن و شايان تحسين خود، از ديرباز مورد توجه گردشگران ايراني و خارجي بوده است.
نظرات در مورد وجه تسمیه کاشان مختلف است، برخی آن را تغییر یافته کاه فشان، و بعضی تغییر یافته کاس رود، کاسیان، قاسان و غیره می‌دانند. البته در برخی کتب تاریخی از کاشان با نام کاسان که از کاسو (نام قومی به همین نام در قدیم؛ساکن منطقه آران (قفقاز فعلی )) گرفته شده نیز نام برده می‌شود. هنوز هم مردم این دیار شهر خود را کاشو یا کاشون که در واقع تغییر یافته کاسو است معرفی می‌کنند.


کاشان یکی از اولین مراکز تشکیل تمدن انسانی بوده‌است.وجود آثار باستاني غارنشينان كفتارخون با قدمت ۴۵ هزارساله ، تپه هاي تاريخي و ۹هزار ساله سيلك ، در كنار بافت تاريخي و بقعه هاي متعدد امامزادگان غناي خاصي به اين شهر تاريخي بخشيده است.

شهر كاشان با ۸ هزار و ۵۰۰ هكتار وسعت يكي از شهرهاي مهم كشور از نقطه نظرهاي مختلف اقتصادي، مذهبي، علمي، صنعتي ، تاريخي و گردشگري به شمار مي رود كه با توجه به قرار گرفتن آن در مسير شاهراه تهران به جنوب كشور، از اهميت ويژه اي برخوردار است.

مردم كاشان، مردماني فعال و سخت كوش در عرصه هاي مختلف اقتصادي، فرهنگي، سياسي، مذهبي و اجتماعي بوده و در عين حال بسيار مهمان نوازند.
دارالمؤمنين قديم، اينك شهري است كه با وجود تغييرات گسترده زندگي شهري همچنان سعي در حفظ هويت تاريخي و مذهبي خود دارد ؛ شهري كه با صدها مسجد، حسينيه، بقعه امامزاده ها، بناها، بازار و باغ هاي تاريخي خود، گنجينه اي از بناهاي تاريخي و جاذبه اي خاطره انگيز براي گردشگران به شمار مي رود.
محدوده ۵۰۰ هكتاري بافت قديم، عرصه اي گسترده و نياز از آميختگي خشت و گل، گچ و كاشي كاري، مقرنس كاري و... است كه با بهره گيري هنرمندانه و استادانه از شرايط محيطي و اقليمي كاشان ۴۸ محله، ۵۰ گذر، ۷۴ آب انبار، بازار، حدود ۲۵۰ خانه قديمي و... و به بيان شيواتر روي هم رفته بيش از ۹۸۰ اثر تاريخي و معماري را در دل خود جاي داده است.
كاشان كه تا اواخر حكومت قاجار بافت ارگانيك خود را در محدوده تاريخي كاشان حفظ كرده بود، از آغاز دوره پهلوي دوم به موازات دگرگوني هاي مختلف در عرصه هاي فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي رو به گسترش نهاد و همگام با توسعه هاي شهري، تغييرات كالبدي چندي را پذيرا شد.

کاشان در زمان سلجوقیان روبه رونق نهاد و در زمان قره‌قویونلوها بیشتر ترقی کرد. تا جایی‌که محل توجه دانشمندان شد. در نیمه دوم سده نهم و نیمه اول سده دهم این شهر، شهرت بسیاری داشت و یک شهر پرجمعیت به شمار می‌رفت. در سده ۱۱ و در دوره صفویه برای دومین بار به همان درجه از ترقی نائل شد و مانند اصفهان با شهرتی بسیار همراه گردید کاشان همیشه از مراکز مهم پیروان مذهب شیعه بوده است.به همین جهت در دوره صفوی به علت علاقه مندی آنان نسبت به این مذهب،شهر رو به آبادی نهاد.شاه عباس دوم در این شهر به تخت سلطنت نشست.یکی از مهمترین خیابانهای کاشان خیابان علوی است.بیشتر منازل مسکونی و دیدنی و مهم کاشان در این خیابان واقعند.در بین مورخان ایرانی و عرب،کاشان همیشه با نام ملکه زبیده همسر هارون الرشید گره خورده زیرا ظاهراً او در برپا کردن شهر کاشان سهیم بوده است؛اما با بروز زلزله‌ای بسیار شدید در سال ۱۱۹۲ هجری قمری دوباره ویران شد. بعد از زلزله‌ای که در زمان قاجار رخ داد کاشان دستخوش نابسامانی و منازعات محلی شد و از این‌جهت زیانهای فراوان دید.

كاشان كه در پهنه بندي جغرافيايي اقليمي، تابستان هايي بسيار گرم و خشك و زمستان هايي سرد را به خود مي بيند در حاشيه كوير، كم آب اما سرسبز می باشد و دارای جمعیتی بالغ برسیصد صد هزار نفر بوده که در بین دامنه کوه کرکس ودشت کویر آران سکنی دارند در رده یازدهمین شهر صنعتی ایران قرار می گیرد که دلیل آن وجود کارخانجات فرش ماشینی (بیش از یکصد کارخانه)، کارخانه تولید ورق گالوانیزه و کارخانجات تولید قطعات خودرو و مونتاژ است. قدمت صنایع نساجی در این شهر به تولیدات شعربافی شامل مخمل بافی، زربافی و حریربافی برمیگردد که هم اکنون بیش از چند هزار نفر در کارخانجات نساجی مشغول به کار می باشند. شهرت این شهر بیشتر به واسطه گلاب و فرش دستباف آن است. از محصولات کشاورزی آن می توان به انواع غلات و میوه های فصلی اشاره نمود. غذای غالب، در بین مردم این شهر آبگوشت و بالاخص گوشت و لوبیا می باشد.

آثار تاریخی و دیدنی فراوانی در این شهر وجود دارد که از آن میان می توان به تپه های باستانی سیلک،باغ فین،محله سلطان اميراحمد،محله سوريجان،مسجد و مدرسه آقابزرگ،حمام سلطان اميراحمد،بقعه سلطان اميراحمد،خانه هاي تاريخي بروجردي ها،طباطبايي ها،عباسيان،عامري ها،احسان،قرائتي،تبريزي ها، عطارها،آل ياسين،بازار بزرگ کاشان،قلعه جلالی وحصار سلجوقی، بقعه امامزاده هارون بن موسي (ع)،بقعه حبيب بن موسي (ع)،خانه تاریخی آل یاسین،بقعه امامزاده(شاهزاده)ابراهیم(ع) ،بقعه ملامحسن فیض،مقبره محتشم کاشانی،حمام سلطان امیراحمد اشاره نمود.

تپه های باستانی سیلک

پس از فرونشستن آب دریاچه مرکزی ایران وخشک شدن تدریجی آن، ساکنان اطراف آن مجبور شدند نواحی حاصلخیزی مانند اطراف فین که همان منطقه سیلک باشد را جهت زندگی و سکونت اختیار کنند، ولی این قدمت تا 60 سال پیش همچنان ناشناخته بود تا اینکه براساس بررسی های علمی پروفسور گریشمن درسال 1311 ش(1933 م) قدمت آثار به جای مانده در این تپه ها به هزاره پنجم تا اول قبل از میلاد (7000 سال پيش) منسوب گردید.آثاری از این تپه ها در موزه های لوور فرانسه، ملی ایران و باغ فین نگهداری می شود.
این تپه در خيابان امير كبير قرار دارد. سیلک در حال حاضر مشتمل بریک تپه شمالی ویک تپه جنوبی است که به فاصله 500 متراز یکدیگر قرار دارند.در جلو این تپه ها گورستانهایی از انسانهای ما قبل تاریخ وجود دارد.

باغ فین

باغ شاه یا باغ فین عمارتی باستانی در کنار عمارت چشمه سلیمانیه واقع در فین کاشان است. شهرت اصلی این باغ به خاطر قتل میرزا تقی خان امیرکبیر صدر اعظم ناصرالدین شاه است.

مسجد و مدرسه آقا بزرگ

این مسجد از باشکوهترین بناهای اسلامی کاشان است که با گنبد عظیم آجری و مناره ی کاشی کاری،در حال حاضر از جالب ترین ابنیه ی تاریخی کاشان محسوب می شود.مدرسه ی آقا در سال 1248 هجری توسط حاج محمد تقی خانبان جهت ادای نماز جماعت و محل درس و بحث ((حاج ملا مهدی نراقی)) ملقب به ((آقا بزرگ)) ساخته شده است. این مدرسه که در خیابان فاضل نراقی واقع شده، دارای شبستان های زمستانی و تابستانی ، صحن زیبای دو طبقه و حجره های متعدد می باشد.

خانه عامری ها

خانه عامری ها بزرگترین خانه تاریخی ایران که در خیابان علوی کاشان قرار دارد و شامل چند ساختمان و حیاط مرکزی بوده که در دوره زندیه احداث و با معماری سنتی و متناسب با اقلیم کاشان ساخته شده و در دوره قاجار به وسیله سهام السلطنه عامری توسعه یافته و مجموعه‌ای است که به وسیلهٔ اداره میراث فرهنگی کاشان با استفاده از اعتبارات تبصره ۳۶ در دست مرمت و تغییر کاربری است تا به اقامتگاه گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود.
مجموعه خانه عامری ها در زمان عمران و آبادانی کاشان پس از زمین لرزه سال 1192قمری در حاشیه خیابان عمومی کاشان ساخته شد.این خانه در حقیقت اقامتگاه فامیلی بوده که چند تن از عامری ها با اهل و عیال و خدم و حشم خود در آنجا زندگی می کردند.وسعت خانه و جمعیت آن چنان بوده که درون خانه حمامی به سبک حمامهای عمومی آن روزگار ساخته شده و این تنها خانه ای در شهر کاشان بوده که در آن زمان حمام داشته است.


خانه عباسی ها


اين مجموعه در كوي سلطان امير احمد قرار دارد و در سال 1252 هجري قمري به وسيله مرحوم حاج محمد ابراهيم، يكي از تجار خوشنام كاشان ساخته شده است كه از لحاظ طرح معماري و تزئينات و استفاده از فضاها وحجم هاي موجود در آن بسيار غني و از نظر معماري سنتي در نوع خود منحصر به فرد است و طی شماره ی ۲۰۲۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
مجموعه خانه هاي تاريخي عباسيان به تحقيق و طبق نظر نخبه ترين كارشناسان معماري، جزو برجسته ترين آثار معماري اسلامي و يكي از نامزدهاي دريافت جايزه بهترين بناهاي مسكوني ايران اسلامي است.


اين مجموعه مشتمل بر پنج حياط و گودال باغچه بوده است كه پس از فوت مالك اوليه به مرور از هم تفكيك و به صورت پنج باب خانه مستقل از هم درآمد، بدون اين كه صاحبان و سكنه بعدي هر كدام از اين پنج باب خانه آگاهي داشته باشند كه اين خانه ها در بدو ساخت جزو يكي مجموعه و باهم در ارتباط بوده اند. در سالهاي اخير با همت و تلاش مسوولان ذي ربط چهار واحد از پنج باب خانه خريداري و كار بازسازي آنها انجام شده است.


از چهار باب خانه خريداري شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماري بافت قديم كاشان يعني گودال باغچه و يكي از آنها به صورت دو طبقه با حياط مسقف و چهارمي كه در اصل باغچه بوده است به صورت حياط سنتي است.خانه هاي عباسيان به لحاظ معماري، داراي طرحي بسيار قوي و غني و از نظر تزئينات گچ بري و نقاشي و كاربري تزئينات معماري اسلامي نظير: رسمي بندي، يزدي بندي، كاربندي، قطاربندي، مقرنس و مشبك در اوج زيبائي و ظرافت است.
در خانه عباسيان يكي ازمراجع بزرگ و برجسته معاصر كاشان به نام مرحوم آيت الله سيد محمد علوي بروجردي متولد و تربيت يافته است و حتي يكي از خانه ها را كه ارث به وي رسيده بود به محل حوزه درس تبديل كرده بود.


خانه طباطبایی ها


اين خانه که تحت شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسیده،در نزديكي خانه تاريخي بروجردي و در جوار بقعه مباركه امامزاده سلطان امير احمد(ع)- كه اين بقعه نيز از آثار هنري قرن نهم و دهم مي باشد- خانه باشكوهي وجود دارد و به خاطر اينكه سنگ بناي اين خانه را شخصي به نام حاج سيد جعفر طباطبائي نطنزي بنا نهاده است به خانه طباطبائي موسوم و مشهور گرديده است.اين خانه در زميني به مساحت 4730 متر مربع و در حدود سال 1250 قمري با مهارت و هنرمندي معمار معروف كاشاني استاد علي مريم احداث گرديده است.


اين خانه مشتمل بر چهار صحن و حياط مي باشد كه حياط مركزي متعلق به قسمت بيروني و دو حياط متعلق به اندروني و يك حياط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندروني خانه شامل اتاق پنج دري ساده در مركز و دو حياط در دو طرف آن و داراي سرداب هائي كه بادگيرها هوا را در آن جريان مي دهند كه اين قسمت محل سكونت خانواده مرحوم طباطبائي بوده است. حياط ضلع شمال غربي بزرگتر و تعداد اتاق هاي آن بيشتر مي باشد و داراي سرسراي پذيرائي مجزائي است. در زيرقسمت اندروني مخصوصا اتاق مركزي، سرداب بزرگي قرار دارد كه داراي مشخصات منحصر به فرد خود است و به علل مختلف از جمله: وجود بادگير، سقف ضربي، نوع مصالح به كار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضي كه قبلا در مركز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح كوچه حدود 8 تا 10 متر، نسيم خنكي كه از سطح حوض حياط مركزي وارد زيرزمين مي شود؛ همه اين عوامل باعث شده تا به خصوص در فصل تابستان 15 تا 20 درجه اختلاف درمابين زيرزمين و بيرون آن مشاهده شود.

قسمت بيروني شامل تالار بزرگ ( اتاق شاه نشين) در مركز با نورگيرها و پنجره هاي مشبك رنگي و پنجره هاي كناري دو جداره كه عمودي باز و بسته مي شود. اين اتاق داراي تزئينات نقاشي و آئينه كاري و گچ بري هاي جالب از جمله پنجره هاي مشبك گچي است كه همچون پارچه توري ظريفي به نظر مي رسد. در دو طرف اتاق شاه نشين اتاق هاي گوشواره بنا شده است در جلوي اتاق شاه نشين، ايواني با آئينه كاري و گچ بري هاي جالب ديده مي شود.


در طرفين تالار بزرگ دو حياط خلوت و نورگير به صورت قرينه يكديگر احداث شده است كه داراي تابلوهاي بديع نقاشي مي باشند و از نفايس آثار هنري اين ديار به شمار مي آيند. اسناد و قرائن نشان مي دهد كه هنرمند بزرگ و نقاشباشي دربار ناصر الدين شاه قاجار يعني ميرزا ابوالحسن غفاري كاشاني ملقب به صنيع الملك با مالك خانه دوستي نزديك و مراوده خانوادگي داشته است لذا به احترام دوستي كه با مرحوم طباطبائي داشته در اجراي گچ بري ها و ترسيم نقاشي هاي اين خانه نظارت داشته است. و اين مطلب ارزش و اعتبار تزئينات خانه طباطبائي را بسيار افزايش مي دهد.
حياط خدمه شامل اتاقهاي خدمه، زيرزمين خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستاني و تابستاني مي باشد كه تعدادي از اتاق هاي خدمه از بين رفته است.
آب خانه از دو رشته قنات دولت آباد و نصر آباد تامين مي گرديده است. خانه طباطبائي داراي 5 درب ورودي مي باشد كه ورودي اصلي به دو ورودي اندروني و بيروني در قسمت هشتي تقسيم مي گردد. علت پيچ و خم هاي راهروهاي ورودي جهت شكستن اختلاف ارتفاع و نداشتن ديد مستقيم است.
لازم به توضيح است كه خانه مسكوني و زادگاه شادروان «سپيده كاشاني» - شاعر بزرگ معاصر- نيز در مجاورت خانه تاريخي طباطبائي و در جنوب آن قرار دارد.


خانه بروجردی ها


اين خانه در محل سلطان امير احمد كاشان در خيابان علوي واقع است و تحت شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. اين خانه توسط بازرگاني به نام حاج سيد حسن نطنزي در حوالي سال 1275 قمري در دوره قاجاريه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد مي كرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردي مشهور شده و خانه اي هم كه متعلق به وي بوده است به خانه بروجردي موسوم گرديده است.


معمار اين خانه يكي از نوابغ معماري كاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علي مريم بوده است كه در ايجاد دو بناي تاريخي ديگر كاشان، يكي خانه تاريخي طباطبائي (در نزديكي خانه بروجردي) و ديگري تيمچه امين الدوله (واقع در بازار) نقش داشته است.


اين خانه شامل دو قسمت بيروني و اندروني است و محلي كه فعلا در معرض ديد عموم است قسمت بيروني اين خانه است.


در بدو ورود به خانه وارد هشتي ورودي خانه مي شويم كه درب ورود به قسمت اندروني خانه هم در اين هشتي قرار گرفته است، پس از آن از راهروي نسبتا طولاني و شيبدار گذشته و وارد حياط مي شويم، در كنار اين راهرو ايوان شمالي خانه قرار دارد، در قسمت شمالي ايوان يكي پنج دري واقع است كه محل پذيرائي مهمانان بوده و دو طرف آن دو اطاق بهار خواب قرار دارد كه به علت نور مناسب و گرماي زياد، بيشتر در زمستان مورد استفاده قرار مي گرفته، ديوار بيروني اطاقهاي اين ايوان و نيز داخل اطاق پنج دري با گچ بري هاي بسيار ظريف با طرح گل و مرغ زينت يافته است. در داخل حياط يك حوض بزرگ و باغچه هاي وسيع دراطراف آن قراردارد. در قسمت شمال شرقي، مطبخ (آشپزخانه) قرار گرفته، در قسمت شرقي بنا اتاقها و ايوانهاي سرپوشيده اي به چشم مي خورد كه درجلو ايوانها پله هائي جهت رفتن به سرداب ها (زيرزمينها) ساخته شده است، اين سردابها در جبهه هاي مختلف بنا واقع است كه به وسيله بادگيرهائي بلند هواي آنها تهويه وخنك شده و قابل استفاده در هواي گرم تابستان بوده است. در روبرو يعني در قسمت جنوبي بنا، تالار سرپوشيده اي به چشم ميخورد كه بر پيشاني آن مي توان هنرنمائي استادكارايراني را نظاره گر بود، به طوري كه منافذ مشبكي كه جهت تهويه هواي تالار در اين قسمت تعبيه گرديده با گچ بري جالب و ديدني درآميخته و دلربائي مي كند.


در بام تالار نيز نورگيرها و بادگيرهاي فوق العاده جالب و منحصر به فرد خود نمائي مي نمايد كه از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بديع معماري سنتي است.

تالار بزرگ سر پوشيده كه محل برگزاري اعياد و مراسم سوگواري بوده است شامل يك ايوان كه داراي سقف بلندي است در جلو و يك قسمت شاه نشين در انتهاي تالار كه از قسمتهاي ديگر مرتفع تر بوده و داراي تزئينات خاصي است و نيز تالارهائي در دو طبقه در جنبين آن ديده مي شود. سقف تالار با طرح بسيار زيبائي گچ بري و مقرنس كاري و رنگ آميزي گرديده است. سقف ها و بدنه داخلي سرپوشيده و تالارهاي جنبي آن با نقوش گل و مرغ و شكارگاه و حيوانات گچ بري و يا نقاشي و يا با خط خوش تابلوهايئ زيبا آفرينش شده است، به خصوص روي ديوارهاي شاه نشين تصاويري از پادشاهان قاجار در تابلوهايي ديواري خودنمائي مي كند. نقاشي هاي اين بنا در شيوه هاي متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زير نظر هنرمند نامدار نقاشي ايران در دوره قاجاريه مرحوم ميرزا محمد خان غفاري كاشاني ملقب به «كمال الملك» ترسيم گرديده است و طرح هاي گچ بري اين خانه نيز با نظارت اين استاد بزرگ تهيه و به انجام رسيده است. با توجه به گچ بري هاي قسمتهاي مختلف اين خانه، به خصوص پنجره هاي مشبك گچي داخل اطاق بزرگ كه ازكمال ظرافت به پارچه توري شباهت دارد به مرتبه ذوق و هنر اين هنرمند ايراني و ديگر استادكاران و معمار اين خانه واقف مي گرديم.

جالب است بدانيم كه مرحوم حاج آقا حسن بروجردي براي فرزندش سيد مهدي از دختر مرحوم حاج سيد جعفر طباطبائي خواستگاري مي نمايد و خانواده طباطبائي شرط موافقت با ازدواج را ساخت خانه اي آبرومند و درخور شان عروس خانم قرار مي دهند و به همين خاطر حاج آقا حسن از همان معماري كه خانه طباطبائي را ساخته دعوت مي كند كه اين خانه را بسازد.


بازار بزرگ کاشان


مجموعه بازار کاشان که از جمله دیدنیهای این شهر محسوب می شود در محدوده بین خیابانهای دروازه دولت تا میدان کمال الملک قرار گرفته است که در دوران صفوی از رونق بیشتری برخوردار بوده.در این مجموعه،10ها کاروانسرا،تیمچه،آب انبار و... وجود دارد که هر یک نقش و اهمیت ویژه ای دارند.بازار را راسته های مس فروشان،زرگرها،کفاشان و فرش فروشان دربر می گیرد.
قلعه جلالی وحصار سلجوقی


در انتهاي خيابان علوي و در نزديكي هاي آثار ديگري همچون خانه هاي بروجردي و طباطبائي و بقعه سلطان امير احمد (ع)، در طرفين خيابان، دو ديوار بلند كاهگلي به چشم مي خورد كه از بقاياي حصار معروف عهد سلجوقي است. اين دژ تسخير ناپذير آن دوران در اواسط قرن پنجم هجري به همت يكي ازرجال نامدار و سخاوتمند در دولت سلجوقيان به نام خواجه مجدالدين ابوالقاسم كاشاني ساخته شده است و اسناد معتبر تاريخي نشان مي دهد كه اين دژ بلند، مستحكم و حصين چند بار اهالي كاشان را از دست حملات سخت لشگريان مهاجم و از قتل عام هاي وحشيانه وغارت عمومي نجات داده است.


در كنار اين دژ، قلعه اي عظيم خود نمائي مي كند كه به دستور سلطان جلال الدين ملك شاه سلجوقي (جلوس 465 ق) ساخته شده است. اين بناي عظيم خشت و گلي مدتها از اهالي كاشان حراست مي نموده است و مدتي هم ارگ و مركز حكومتي كاشان بوده است.

در داخل و خارج قلعه دو بناي گنبدي شكل وجود دارد كه موسوم است به «يخچال»، بدين صورت كه با نگهداري يخهاي زمستاني در اين يخچالها، جوابگوي نياز اهالي در تابستان گرم كوير بوده است.


امامزاده هارون بن موسي(ع)


اين بقعه در خيابان باباافضل واقع و مربوط به دوران صفوي مي باشد. در اين بقعه امامزاده هارون بن موسي بن جعفر (ع) مدفون مي باشد. نقل شده هنگامي كه حضرت ابوالفضل (ع)(در كربلا شهيد گرديد يكي از دستان حضرت را در اين محل دفن كرده اند و اين محل مشهور شده به «پنجه شاه»، و پس از شهادت حضرت هارون بن موسي (ع)، آن حضرت را در اين محل دفن كرده اند.اين مجموعه نيز داراي بارگاه و رواق كاشي كاري و سقفهاي آينه كاري شده و گنبد مخروطي شكل و مناره آجري كه در كنار سردر صحن زيارتگاه قرار دارد و نيز صحن و غرفه هاي اطراف آن و نيز ضريح چوبي مي باشد.


در كنار رواق اصلي محلي است كه مجسمه يكدست كه توسط ميرزا ابوالحسن غفاري كاشاني ملقب به صنيع الملك ساخته شده است در آن نگهداري مي شود.
در كنار اين بقعه مقبره اي است كه آرامگاه چند تن از عالمان و دانشمندان معاصر كاشان از جمله آيت الله ملا عبدالرسول مدني و فرزند ايشان مرجع و فقيه عالي مقام آيت الله العظمي آقا رضا مدني كاشاني مي باشد.


بقعه حبیب بن موسی(ع)


اين بقعه درخيابان امام خميني واقع و متعلق است به صحن و گنبد كاشي كاري و از زيارتگاه هاي معتبر به شمار مي رود.
قدمت اين بقعه مربوط به دوران سلجوقي است. محراب كاشي نفيسي كه اواسط قرن هفتم توسط هنرمندان خاندان ابوطاهر كاشاني براي اين بقعه ساخته شده است در موزه دوران اسلامي تهران نگهداري مي شود. در زمان صفويه به خصوص شاه عباس اول به علت اين كه دودمان صفويه به خصوص شاه عباس اول به علت اين كه دودمان صفويه را از اولاد اين امامزاده مي دانستند به اين بقعه توجه خاصي مي شد. و بر حسب وصيت شاه عباس اول او را در اين بارگاه دفن كردند كه مدفن او در كنار رواق، به وسيله سنگ بزرگ و خوش نقش زيبائي مشخص مي باشد. اين بقعه داراي صحن زيبائي است كه مدفن يكي از علماء معمار كاشان يعني مرحوم آيت الله مير سيد علي يثربي نيز در اين صحن مي باشد.


خانه تاريخي آل ياسين


اين خانه در خيابان امام خميني كاشان واقع و متعلق به مرحوم حاج سيد محمد تقي پشت مشهدي است كه در زمان محمد شاه قاجاري ساخته شده است و نهايتا به صورت موروثي در اختيار آقا نظام الدين مجتهد كاشاني (آل ياسين)- اولين نماينده مردم كاشان در مجلس شوراي ملي بعد از نهضت مشروطه- قرار مي گيرد.
اين خانه در سنوات اخير توسط شهرداري كاشان مرمت و مورد بازديد علاقمندان است.


بقعه امزاده ( شاهزاده ) ابراهيم (ع)


اين بنا در نزديكي فين و در غرب جاده كاشان – فين و با فاصله چند صد متري آن واقع است. اين بنا منسوب به دوران قاجار و مدفن يكي از فرزندان امام موسي بن جعفر (ع) است. بناي اوليه به وسيله يكي از زنان اهل فين به نام خاله بيگم برپا گشته و ديگران در مرمت آن كوشيده اند، اين بنا داراي گنبد كاشي فيروزه اي با گلدسته مرتفع كاشي كاري و صحني وسيع با درختان سرو كهنسال، ايوان و رواقهاي ديدني با گچ بري و آيينه كاري و نيز نقاشي مذهبي است كه بر سقف اصلي حرم (بالاي ضريح) در قالب قابهاي تزييني ديده مي شود. ايوان آيينه كاري، آبنماي مستطيل شكل 30 در 5 متر، وبه كارگيري هنر قرينه سازي در اكثر آثار اين بنا، استفاده از تزئينات آيينه كاري و نقاشي بر سقف مسطح ايوان صحن شمالي (شامل 45 قاب بيضي شكل گچي كه وسط آن آينه كاري و اطراف آن نقاشي شده) و نيز ديواره ايوان، گنبد مخروطي دو پوششه با كاشي كاري زيبا و با اسماء متبركه «الله» و «علي» از مشخصات بي نظير اين مجموعه است.


بقعه ملا محسن فيض



در ناحيه جنوب غربي كاشان و در كنار گورستان قديمي فيض، بقعه علامه محدث ملا محسن فيض كاشاني (از بزرگترين علماي اسلامي قرن 11 ه.ق) قرار دارد كه در قرن 13 قمري به تقاضاي ابونصر فتح الله خان شيباني شاعر بزرگ عصر قاجار توسط فرهاد ميرزاي قاجار احداث شده است.

مقبره محتشم كاشاني



مقبره اين شاعر بزرگ مرثيه سراي ايران كه در سال 996 قمري وفات يافت و در كنار خانه مسكوني خود به خاك سپرده شد؛ در خيابان محتشم كاشان واقع است.

گنجینه سهراب


در سال 1346 سهراب به علت علاقه وافري كه به زادگاه خود كاشان داشت ديگر بار براي اقامت به كاشان آمد و در مهمانسراي شهر داري با مديريت آقاي شربتي سكونت اختيار كرد. اما غالبا شبها براي خواب به مهمانسرا مي آمد و صبح زود در تاريكي هوا به گلستانه مي رفت و دوباره در تاريكي هوا به شهر باز مي گشت. روزي يك گروه اعزامي از تلويزيون به كاشان آمدند تا با سهراب مصاحبه كنند وقتي به مهمانسرا آمدند ، مدير مهمانسرا گروه را به گلستانه هدايت كرد.


آنها رهسپار گلستانه شدند و در آنجا هنگامي كه سهراب را يافتند ابتدا بسيار شادمان شدند ، پس از سلام و احوالپرسي از سهراب خواستند با وي مصاحبه اي انجام دهند اما سهراب همانگونه كه لب جوي آبي نشسته و كفش هايش را بيرون آورده و پاهايش را در آب نهاده بود و با بند كفش هايش بازي مي كرد گفت: " من فرصتي براي مصاحبه ندارم."آنها گفتند:" شماكه اينك كاري نداريد."گفت:"حو صله اش را ندارم." و خلاصه سهراب از وارستگي بسيار و عرفان ذاتي، مايل به مصاحبه نشد.
گروه خبرنگاران با عصبانيت به مهمانسرا باز گشتند و گله سهراب را به مدير مهمانسرا كردند از جمله كلماتي كه بر زبان آوردند آن بود " سهراب كه شاعر نيست يك چوپان است " و سپس وسايل خود را برداشتند و به تهران باز گشتند.


شب كه سهراب از گلستانه آمد ، مدير ماجرا را براي او بازگو كرد. گفت: " آنان ابراز داشتند شما كه شاعر نيستيد شما يك چوپان هستيد. "
سهراب لحظه اي سكوت كرده و سپس گفت: " خيلي متأثرم كه آقايان به ساحت مقدس چوپان اهانت روا داشته اند."

ابیانه



در ۴۰ كیلومتری شمال غربی نطنز از استان اصفهان در دامنه كوه كركس روستایی بس كهن واقع است به نام ابیانه. این روستا را به اعتبار آثار و بناهای تاریخی پرتنوعش باید از زمرهٔ استثنایی ‏ترین روستاهای ایران به شمار آورد. شكوه معماری بومی و سرشار از زیبایی این روستا، آن را در شمار نمونه‏ های كم نظیر دیدنی‏های جهان درآورده است. ابیانه نقطه ‏ای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است. در دورهٔ صفویه هنگامی كه شاهان صفوی برای ییلاق به نطنز می‏رفتند بسیاری از نزدیكان آنها و درباریان ترجیح می‏دادند در ابیانه اقامت كنند. شمار خانه ‏های ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۱ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شده؛ این خانه‏ ها تماماً بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است به صورتی كه پشت بام مسطح خانه‏ های پایین دست، حیاط خانه‏ های بالادست را به وجود آورده است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمی‏سازد.

در نتیجه، ابیانه در وهلهٔ اول روستایی چند طبقه به نظر می‏آید كه در بعضی موارد تا چهار طبقهٔ آن را می‏ توان مشاهده كرد. اتاقهای ابیانه به پنجره‏های چوبی ارس مانند مجهزند و اغلب دارای ایوانها و طارمیهای چوبی پیش آمدهٔ مشرف بر كوچه ‏های تنگ و تاریك‏اند كه خود به صورت مناظر جالبی درآمده‏اند. نمای خارجی دیوارهای خانه‏ های ابیانه با خاك سرخی كه معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده است. از آنجا كه در دامنه ‏های شیبدار ابیانه فضای كافی برای ساختن خانه‏ های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده است كه هر خانواده انبار غار مانندی در تپه‏های یك كیلومتری روستا، در كنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها كه در دل تپه‏ ها حفر شده‏اند و از بیرون تنها درهای كوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دامها و نیز آذوقهٔ زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار می‏گیرد. زندگی مردم ابیانه كشاورزی و باغداری و دامداری است كه با روشهای سنتی اداره می‏شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همكاری دارند.

ابیانه دارای هفت رشته قنات است كه برای آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار می‏گیرد. گندم، جو، سیب‏ زمینی و انواع میوه به خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو در ابیانه به دست می‏آید. در سالهای اخیر قالی‏بافی در ابیانه رواج پیدا كرده و نزدیك به ۳۰ كارگاه قالی‏بافی در آنجا دایر شده است. در گذشته گیوه ‏بافی از جمله مشغله‏ های پردرآمد زنهای ابیانه بوده است كه امروزه تا حدی متروك شده است. مردم ابیانه به سبب كوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آنها از مراكز پر جمعیت و راههای ارتباطی، قرنها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجهٔ قدیم خود را حفظ كرده ‏اند. زبان مردم ابیانه فارسی با لهجهٔ خاص ابیانه ‏ای است كه با لهجه‏ های متداول در جاهای دیگر تفاوت اساسی دارد. لباس سنتی آنها، هنوز هم میان آنها رواج دارد و در حفظ آن تاكید و تعصب از خود نشان می‏دهند، در مردان شلوار گشاد و درازی از پارچهٔ سیاه و در زنها پیراهن بلندی از پارچه‏ های گلدار و رنگارنگ است


علاوه بر این، زنهای ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند. قدیم‏ترین اثر تاریخی ابیانه آتشكده‏ای است كه مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته است. آتشكده ابیانه را نمونه ‏ای ازمعابد زردشتی دانسته‏اند كه در جوامع كوهستانی ساخته می‏شد. مهم‏ترین بنا و اثر تاریخی این روستا یك باب مسجد جامع و قدیم‏ترین اثر تاریخی این مسجد منبر چوبی منبت‏كاری آن است كه در سال ۴۶۶ هجری قمری ساخته شده است. مسجد قدیمی دیگر ابیانه مسجد برزله است كه دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن سال ۷۰۱ هـ. ق. نوشته شده است كه مربوط به دورهٔ ایلخانان است.مسجد تاریخی دیگر ابیانه مسجد حاجتگاه است كه كنار صخره‏ای در كوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ ۹۵۲هـ. ق. مشاهده می‏شود. روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه است: یكی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا كه به گفته اهالی فرزندان امام موسی كاظم بوده‏اند؛ و زیارتگاه دیگر ابیانه قدمگاه نامیده می‏شود. از جمله جاها و اماكن دیدنی دیگر ابیانه می‏توان از خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین كاشی نام برد.


نیاسر

شهر نیاسر مركز بخش نیاسر از توابع شهرستان كاشان و استان اصفهان است. این شهر در فاصله ۲۴ كیلومتری شمال غربی شهر كاشان(مركز شهرستان)قرار دارد.

موقعیت اداری


شهر نیاسر مركز بخش نیاسر از توابع شهرستان كاشان و استان اصفهان است. این شهر در فاصله ۲۴ كیلومتری شمال غربی شهر كاشان(مركز شهرستان(قرار دارد.
شهر نیاسر از طریق اتوبان در فاصله ۲۴۰ كیلومتری شهر تهران پایتخت ایران، ۱۰۰ كیلومتری شهر قم مركز استان قم و ۲۶۰ كیلومتری شهر تاریخی اصفهان مركز استان اصفهان قرار دارد. فاصله‌ی این شهر از سه محور ارتباطی مهم كشور یعنی از راه‌آهن و محور زمینی بندرعباس- تهران ۲۴ كیلومتر و از محور شیراز- اصفهان- تهران ۶۰ كیلومتر است.


موقعیت طبیعی


شهر نیاسر یكی از ۳ مركز مهم تولید گل محمدی، گلاب و عرقیات گیاهی شهرستان كاشان و كشور است. چنین ویژگی كم نظیری به سبب قرارگیری در دامنه‌ی شرقی كوههای كركس و وجود چشمه‌ی پرآب اسكندریه و قنات‌های زیاد است كه محدوده‌ای به وسعت ۸۰۰ هكتار را به زیر كشت برده و با گسترش روش‌های مدرن آبیاری و كشاورزی به میزان زیادی قابل گسترش است.
متوسط ارتفاع شهر نیاسر از سطح دریا ۱۶۵۰ متر است. ارتفاع چارطاقی كه بلندترین نقطه‌ی شهر است ۱۷۵۰ متر و ارتفاع پایین‌ترین نقطه نیز ۱۵۵۰ متر است. وجود اختلاف ارتفاعی به میزان ۲۰۰ متر باعث ایجاد چشم‌اندازهای بی‌نظیر و بسیار زیبایی از نقاط مختلف شهر به شكل رویاگونه‌ای به پایین می‌ریزد و قطرات ریز آب با عطر گل و سبزه درمی‌آمیزد و بر گونه‌ها می‌نشیند و نوازشگر روح و جان می‌شود. و بدینسان آبشار زیبای نیاسر رخ می‌نمایاند و همه‌ی كویر را به سوی خویش می‌خواند.


ویژگی‌های تاریخی


نیاسر یكی از كهن‌ترین مراكز سكونت بشری است. قدمت چارتاقی نیاسر به اواخر دوره‌ی اشكانی و اوایل دوره‌ی ساسانی می‌رسد. در پای چارطاقی و در زیر تالار فعلی و غار زیرین (غار رییس) لایه‌ای است كه قدمت آن بسیار زیاد است.


به احتمال زیاد پیدایش غار نیاسر پیش از شكل‌گیری تمدن سیلك كاشان می‌باشد، كه خود با زیگورات عظیمش یكی از مهدهای تمدن ایران و جهان است.


در محیطی این چنین عناصر چهارگانه آب، باد، خاك و نور دست به دست هم داده‌اند و محیطی دلپذیر برای سكونت امروز و نیایش دیروز فراهم آورده‌اند. وجود فضاها، بناها و عناصر مهم و با ارزش چون چارتاقی (با ملحقات آن كه از بین رفته‌اند)، چشمه‌ی اسكندریه، غار رییس و آبشار زیبای آن در دوره‌ی قبل از ورود اسلام به ایران نشانگر اهمیت این نقطه و نقش بارزی بوده كه در مراسم آیینی و پرستش داشته است و پس از ورود اسلام به ایران نیز از جهات مختلف این توجه استمرار داشته است. از جمله احداث مسجدی در پای چشمه- كه شاید بر روی بنایی باستانی استمرار یافته باشد و یا توجهی كه در دوره‌ی صفوی به آن شده، مانند احداث و یا بازسازی شهرك تالار و آسیاب و حمام پای آبشار و مقبره‌هایی كه در كنار آنها قرار دارد. سنگهای مزارهایی چون مزار پای آتشكده بیانگر سنگ‌نویسی قابل توجه، و هنر نقاشی و حكاكی روی سنگ است و نشانه‌های متنوع دیگری كه قابل مشاهده یا قابل كشف است.


آثار باستانی و طبیعی موجود نیاسر


عبارت است از:

چهارتاقی نیاسر، آبشار، کاخ صفوی تالار که بر روی آتشکده ساسانی ساخته شده، گرمابه صفوی، برج دیدبانی، پناهگاه زیرزمینی معروف به سوراخ رئیس، چنارهای کهنسال و چشمه و نیایشگاه مجاور آن که اکنون تبدیل به مسجد شده است.


ویژگی‌های گردشگری


محلات مسكونی شهر نیاسر در میان مساحتی بالغ بر ۸۰۰ هكتار از باغها و گلستان‌های اراضی زراعی پركنده شده است. غار تاریخی رییس و لایه كهن زیرین آن، چارتاقی، بافت تاریخی با عناصر، فضاها، راسته‌ها و بناهای عمومی و مسكونی متعدد و گوناگون، باغ‌های گسترده، گلستان‌های زیبا و قرارگیری در دامنه‌ی كوه به همراه چشمه اسكندریه و آبشار معروف آن و باغ و كوشك تالار، این شهر را تبدیل به یكی از شهرهای تاریخی و گردشگری كشور نموده است.


وجود گلستان‌های گسترده باعث شده تا این شهر تبدیل به یكی از سه مراكز عمده‌ی تولید گل‌محمدی و گلاب و عرقیات گیاهی در شهرستان كاشان و كشور شود. حجم عظیم بازدیدكننده از این شهر و شهرهای دیگر شهرستان كاشان به ویژه در فصل بهار و در ایام گل و گلاب به برگزاری جشنواره گل و گلاب منجر شد، كه چند سالی است به طور متناوب اجرا شده و باعث جذب گردشگری زیادی در روز و شب در ماه‌های اردیبهشت و خرداد شده است.


میزان جذب گردشگری این شهر روزانه بین ۳ تا ۱۰۰ هزار نفر در شش ماهه‌ی اول سال برآورد شده است كه در مجموع میزان گردشگری برابر ۰۰۰/۰۰۰/۱ نفر را شامل می‌شود. وجود جاذبه‌های متنوع میراث فرهنگی و طبیعی و اقلیمی در این شهر و پیرامون آن باعث تداوم تدریجی جذب گردشگر در فصول پاییز و زمستان شده و روی‌آوری گردشگران به شهر جهت اسكان و اقامت در آن را به دنبال داشته است.


فاصله‌ی كم شهر نیاسر با شهرهای اصفهان، كاشان، قم و تهران، جاذب جمعیت بسیاری از این شهرها شده است، هر چند كه گردشگران خارجی بسیاری به همراه سایر ایرانی‌ها نیز از این شهر و جاذبه‌های آن بازدید می‌كنند. از آنجا كه شهر نیاسر در حد وسیعی برای گردشگران و تورهای گردشگری داخلی و خارجی شناخته شده است، و به لحاظ ویژگی‌های متعددی كه دارا است به تدریج با هجوم سرمایه‌داران، متقاضیان ساخت ویلا و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی روبرو است. از آنجا كه ادامه‌ی حیات شهر بدون وجود باغات و گلستانها و … محیط طبیعی آن ممكن نیست، شهرداری نیاسر با هماهنگی استانداردی و سازمان مسكن و شهرسازی استان اصفهان از ساخت و ساز غیر عرف محلی در بافت مسكونی و ساخت و سازهای غیر بومی در سطح باغات و مزارع و گلستان‌ها جلوگیری نموده است اما كماكان روزانه با فشار زیادی برای تملك و تخریب آنها روبرو است.


دسته‌بندی متقاضیان ویلاسازی در شهر نیاسر


می‌توانمتقاضیانویلاسازیدرشهرنیاسررابهگروه‌هایزیرتقسیمكرد:


1-مردم كاشان كه از دیرباز روستاها و نقاط ییلاقی واقع در دامنه‌ها و ارتفاعات كركس را برای اقامت تابستانی و مقابله با گرما انتخاب می‌كرده‌اند.


2-سرمایه‌داران و سرمایه‌گذاران شهرهای اصفهان، قم و تهران و حتی فراتر برای ساخت ویلا سرمایه‌گذاران خارجی برای ساخت فضاهای اقامتی- پذیرایی.


3-وزارتخانه ها و سازمان‌های مهم برای ساخت مجموعه‌های ویلایی جهت اقامت پرسنل.


4- گردشگران شهرهای اصفهان، تهران و قم و سایر شهرهای كشور جهت ساخت ویلا و اقامت.


از سوی دیگر در طرح توسعه‌ی كالبدی- گردشگری شهر نیاسر برآورده شده كه در ده سال آینده شهر نیاسر سالانه پذیرای حدود ۲ میلیون نفر گردشگر باشد كه بدون شك بخشی از آنها همچون حال حاضر متقاضی اقامت در شهر برای یك یا چند روز و ساخت ویلا هستند.

ویژگی‌های آب و هوایی


ارتفاع ۱۵۵۰ تا ۱۷۵۰.
گروه اقلیمی ۲ زمستان خیلی سرد و تابستان نیمه گرم و خشك.

میانگین سالانه دمای هوا ۷/۱۴ درجه سانتیگراد.
میانگین حداكثر دما ۱/۲۳ درجه سانتیگراد.
میانگین حداقل دما ۲/۶ درجه سانتیگراد.
تعداد روزهای یخبندان سال ۹۹ روز در سال.
میانگین سالانه رطوبت نسبی هوا ۴۲ درصد.
متوسط میزان بارندگی سالانه ۴/۱۰۴ میلیمتر.
میزان بادهای آرام ۲/۶۳ درصد.
سطح آبهای زیرزمینی ۱۲ تا ۳۰ متر.


جاذبه‌های طبیعی


جاذبه‌های طبیعی و محیطی شهر نیاسر را می‌توان به انواع زیر تقسیم كرد. قابل توجه آنكه شهر نیاسر در تمام ماه‌های سال زیبا است.
- ۱۵ اسفند تا اواخر فروردین ، شكوفه‌دهی درختان به ویژه بادام، هلو و زردآلو.
- نیمه دوم فروردین تا نیمه اول اردیبهشت، رویش گلهای لاله، شقایق و سرسبزی زمین.
- ۱۵ اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه، ثمردهی گلهای محمدی و مراسم گلابگیری و جشنواره.
- گل و گلاب و آغاز به كار كارگاه‌های گلابگیری و تولید عرقیات گیاهی.
- اوایل اردیبهشت تا اواخر مهر ماه، حضور پرندگان و پروانه‌ها در باغها.
- اوایل خرداد ماه تا اواخر آبان، به بار نشستن درختان میوه به تناوب.
- اوایل مهر ماه تا پایان آذر ماه، برگ‌ریزان درختان و هوای مه‌آلود و ایجاد پاییزی زیبا.
- اوایل دیماه تا اواسط اسفند بارش برف و باران.
- ریزش آبشار در همه ماه‌های سال.


ویژگی‌های كالبدی


این شهر در حال حاضر از زیرساخت‌های آب، برق، گاز و مخابرات و پوشش تلویزیونی و تلفن همراه برخوردار است. ادارات متعددی همچون شهرداری، بخشداری و نیروی انتظامی به همراه بانك، مراكز بهداشتی- درمانی و پمپ بنزین در این شهر مستقر هستند.


این شهر از ۷ محله‌ی مسكونی كوچك تشكیل شده كه هركدام با شكل خاصی استقرار یافته اما همگی با تبعیت از ویژگیهای طبیعی- بومی و اغلب با استفاده از مصالح بومی و پیروی از معماری سنتی ساخته شده‌اند.

جاذبه‌های آیینی


شهر نیاسر یكی از مراكز سكونتی كهن سرزمین ایران است. آثار و بقایای بسیاری همچون چارتاقی و غارنشینی و لایه‌ی زیرین آن نشانگر وجود تمدن و انجام مراسم و آیین‌های كهن است. با ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ساكنین منطقه، برخی از آیین‌های كهن تداوم یافته و یا در قالب مراسم اسلامی و مذهبی نمود یافته‌اند.

ازمهمترینمراسمآیینیمنطقهوشهرنیاسرمی‌توانبهمواردزیراشارهكرد:

۱- اجرای مراسم آیینی قالی‌شویان در مشهد اردهال در جمعه دوم مهرماه هر سال.

2-سوگواری امام سوم شیعیان در دهه‌ی محرم.
3-مراسم آیینی روز ۲۱ ماه مبارك رمضان.
۴- مراسم آیینی ذبح گاو در عید قربان.
طرح توسعه كالبدی- گردشگری شهر نیاسر
این طرح با دو رویكرد حفظ میراث فرهنگی، طبیعی و آیینی و توجه به امكانات و قابلیت‌های گردشگری در افق ۱۵ ساله برای شهر نیاسر توسط مهندسان مشاور ایوان نقش جهان تهیه شده است. در این طرح ویژه، در طی یك فرآیند منظم برنامه‌ریزی نسبت به بررسی ویژگی‌ها، تحلیل، تدوین راهبردها، سیاست‌های اجرایی و تعریف پروژه‌ها و همچنین اولویت‌بندی اقدامات پرداخته شده است.


ضرورت سرمایه‌گذاری در نیاسر


نیاسر به دلایل گوناگون می‌تواند و باید نقش تامین كننده‌ی امكانات و فضاهای اقامتی و تفریحی منطقه‌ی كاشان را برعهده بگیرد. علاوه بر آن این نقش می‌تواند در مقیاس استانی و ملی و فراملی نیز گسترش یابد.


مواردزیرازجملهایندلایلاست:


1-تاریخ كهن و قدمت سكونت در نیاسر.
2-وجود جاذبه‌های آیینی و فرهنگی در شهر و پیرامون.
3-وجود جاذبه‌های طبیعی متنوع، پوشش گیاهی و آبشار.
4-دسترسی راحت، آسان و نزدیك به محورهای ارتباطی اصلی استانی و ملی.
5-نزدیكی به مراكز جمعیتی، اقتصادی و سیاسی)تهران، اصفهان، قم و كاشان).
6- اقلیم مساعد نیاسر به ویژه در مقایسه با گرمای كویر.
7-وجود فصول چهارگانه و زیبا در شهر.
سند توسعه‌ی پایدار شهر نیاسر براساس این مزیت‌ها به تعریف پروژه‌های مهم پرداخته است.
آتشكده نياسر


يك ساختمان گنبدی شكل كه بر روی صخره ای قرار گرفته است ومشرف به بخش « تالار » روستا مي باشد ، از دور خود نمايي مي كند . اين بنايي است كه معتقدند به دستور اردشير بابكان ، موسس سلسله ساسانيان ساخته شده است . آتشكده بنايي 14×14 متر مي باشد كه بصورت اتاقي به همراه يك گنبد مي باشد . در چهار طرف اتاق ديواری وجود ندارد .
آتشكده از سنگهايي كه با گچ كنار يكديگر قرار داده شده اند ساخته شده است . سنگهای به كار رفته در قسمتهای پاييني بنا به شكل طبيعي و عادی وسنگهای بكار رفته در قوسها ودر قسمتهای فوقاني مربعي شكل و مانند آجرهای بزرگي هستند . قسمتهاي تحناني بنا در سالهای اخير با گچ پوشيده شده است . احتمالاً درگذشته تمامي ديوارهای اطراف آتشكده با كنده كاريهای گچي تزيين شده بودند.


گنبد اصلي آتشكده در گذشته ،فرو ريخته كه بعداً بازسازی شده است و به شكل گنبدهای دوران اسلامي فرم داده شده است و به عقيده دانشمند برجسته فرانسوی ، آندره گدار گنبد اصلي به شكل تخم مرغ بوده است . به علت واقع شدن آتشكده در ارتفاع ، آتش آن از دور قابل رويت بوده است و ممكن است كه بنا نقش سمبليكي داشته باشد . در قسمت ميانه اتاق آتشكده گودالي وجود دارد كه محل افروختن آتش بوده است .


نكته جالب توجه در ساختار آتشكده آن است كه بعضي سنگهاي بكاررفته در عمارت ، برش قديمي تر و متفاوتي نسبت به بقيه دارد. اين سنگها از غاری كه در قسمت جنوبي آتشكده وجود دارد ، بدست آمده و اين مسئله نشان دهنده قد مت بيشتر غار نسبت به آتشكده است .

چشمه و آبشار نياسر


چند متر پايين تر از آتشكده نياسر، چشمه آب تميز وخنكي جريان مي يابد و به روستا مي رود ، اين چشمه كه چشمه اسكندر نام دارد ، از قديمي ترين چشمه های شناخته شده است كه 1680 متر بالای سطح دريا مي باشد.


آبهای روان از كنار آتشكدهای زياد ديگری نيز جريان مي يابد كه اين مي تواند علامت پرستش آناهيتا ، الهه باروری و مرتبط با آب باشد .
در ادامه چشمه آبشار اسكندر وجود دارد و در قسمت پايين آبشار ، دو تا سنگ آسياب وجود دارد .


غار نياسر


روستاييان غار را غار تالار يا سوراخ رئيس مي نامند .


غار نياسر كاملاً دست ساز بشر مي باشد ( به جز يك يا دو حفره طبيعي نزديك وروديها ) به احتمال قريب به يقين غار يك معبد ميترايي و متعلق به دوره پارتيان ( اشكانيان ) بوده است . اكثر معابد ميترايي در تاريكي مطلق ساخته شده اند . در تمام قسمتهاي داخلي غار ، بقاياي كنده كاريها روي ديوارها ديده ميشود . غار از مجموعه ای از تونلهاي متعدد ، راهروها ، اتاق ها و محوطه های پيچ در پيچ به همراه تعداد زيادی چاه تشكيل شده است.


غار از سه طبقه شامل دو كانال ، يك كانال حلقه ای شكل ويك كانال افقي تشكيل شده است . طول راهروها و اتاق های غار پيچيده نياسر ، تقريباً 650 متر با 45 چاه با عمق 118 متر است . غار از 23 اتاق با اندازه های مختلف با مساحت كلي 5/176متر مربع تشكيل شده است. نكته جالب آن است كه هوای داخلي غار درهيچ نقطه ای تغيير عمده پيدا نمي كند و حتي در عميق ترين نقطه غار به خاطر وروديهای متعدد ، هوای تازه وجود دارد . بنا به عقايد معتقدين به ميترائيسم ، خدای م�

بنظرتون این روش چه مساحتی را اشغال می کند؟
آیا در آپارتمانها نیز قابل اجراست؟